Erthygl 8: Parch at eich bywyd preifat a theuluol

Mae erthygl 8 yn amddiffyn eich hawl i barch at eich bywyd preifat, eich bywyd teuluol, eich cartref a'ch gohebiaeth (llythyrau, galwadau ffôn a negeseuon e-bost, er enghraifft).

Mae gennych yr hawl i fyw eich bywyd yn breifat heb ymyrraeth gan y llywodraeth.

Mae'r llysoedd wedi dehongli'r cysyniad o 'fywyd preifat' yn fras iawn. Mae'n cynnwys pethau fel eich hawl i benderfynu ar eich cyfeiriadedd rhywiol, eich ffordd o fyw, a'r ffordd yr ydych yn edrych ac yn gwisgo. Mae hefyd yn cynnwys eich hawl i reoli pwy sy'n gweld ac yn cyffwrdd â'ch corff. Er enghraifft, mae hyn yn golygu na all awdurdodau cyhoeddus wneud pethau fel eich gadael heb eich gwisgo mewn ward brysur, neu gymryd sampl gwaed heb eich caniatâd.

Mae'r cysyniad o fywyd preifat hefyd yn cynnwys eich hawl i ddatblygu eich hunaniaeth bersonol ac i feithrin cyfeillgarwch a pherthnasoedd eraill. Mae hyn yn cynnwys yr hawl i gymryd rhan mewn gweithgareddau economaidd, cymdeithasol, diwylliannol a hamdden hanfodol. Mewn rhai amgylchiadau, efallai y bydd angen i awdurdodau cyhoeddus eich helpu i fwynhau eich hawl i fywyd preifat, gan gynnwys eich gallu i gymryd rhan mewn cymdeithas.

Mae'r hawl hon yn golygu y gellir atal y cyfryngau ac eraill rhag ymyrryd yn eich bywyd. Mae hefyd yn golygu y dylid cadw gwybodaeth bersonol amdanoch chi (gan gynnwys cofnodion swyddogol, ffotograffau, llythyrau, dyddiaduron a chofnodion meddygol) yn ddiogel ac ni ddylid ei rhannu heb eich caniatâd, ac eithrio mewn rhai amgylchiadau.

Gall 'bywyd teuluol' gynnwys y berthynas rhwng pâr di-briod, plentyn mabwysiedig a'r rhiant mabwysiadol, a rhiant maeth a phlentyn maeth.

Gweler hefyd yr hawl i briodi.

Nid yw'r hawl i barch at eich cartref yn rhoi hawl i chi gael tŷ. Mae'n hawl i fwynhau eich cartref presennol yn heddychlon. Mae hyn yn golygu na ddylai awdurdodau cyhoeddus eich atal rhag mynd i mewn neu fyw yn eich cartref heb reswm da iawn, ac ni ddylent ddod i mewn heb eich caniatâd. Mae hyn yn berthnasol p'un a ydych yn berchen ar eich cartref ai peidio.

Gweler hefyd yr hawl i fwynhad heddychlon o eiddo.

Mae sefyllfaoedd pan all awdurdodau cyhoeddus ymyrryd â’ch hawl i barch at fywyd preifat a theuluol, cartref a gohebiaeth. Caniateir hyn dim ond lle gall yr awdurdod ddangos bod ei weithred yn gyfreithlon, yn angenrheidiol ac yn gymesur er mwyn:

• amddiffyn diogelwch cenedlaethol
• diogelu diogelwch y cyhoedd
• amddiffyn yr economi
• amddiffyn iechyd neu foesau
• atal anhrefn neu drosedd, neu
• amddiffyn hawliau a rhyddid pobl eraill.

Mae gweithredu yn 'gymesur' pan fo'n briodol a dim mwy na'r hyn sydd ei angen i fynd i'r afael â'r broblem dan sylw.

Penderfynodd tîm anableddau corfforol mewn awdurdod lleol ddefnyddio gweithwyr cymorth i helpu defnyddwyr gwasanaeth i fwynhau gweithgareddau cymdeithasol, gan gynnwys ymweliadau â thafarndai a chlybiau. Ond pan ofynnodd defnyddiwr gwasanaeth am gael cael cwmni i dafarn hoyw, gwrthododd rheolwr y cynllun ar y sail nad oedd y gweithwyr cymorth yn barod i fynd i leoliad hoyw. Gan gydnabod yr ongl hawliau dynol, heriodd eiriolwr a oedd yn gweithio ar ran y defnyddiwr gwasanaeth y penderfyniad hwn yn seiliedig ar yr hawl i barch at fywyd preifat.

(Darparir enghraifft gan Sefydliad Hawliau Dynol Prydain.)

Daw'r testun hwn yn uniongyrchol o'r Ddeddf Hawliau Dynol.

Erthygl 8: Yr hawl i breifatrwydd

1. Mae gan bawb yr hawl i barch at ei fywyd preifat a theuluol, ei gartref a'i ohebiaeth.
2. Ni fydd awdurdod cyhoeddus yn ymyrryd ag arfer yr hawl hon ac eithrio’r hyn sy’n unol â’r gyfraith ac sy’n angenrheidiol mewn cymdeithas ddemocrataidd er budd diogelwch cenedlaethol, diogelwch y cyhoedd neu les economaidd y wlad, er mwyn atal anhrefn neu droseddu, er mwyn diogelu iechyd neu foesau, neu er mwyn amddiffyn hawliau a rhyddid pobl eraill.

Achos enghreifftiol - Goodwin & I v Y Deyrnas Unedig [2002]

Roedd yr achos hwn a glywyd yn Llys Hawliau Dynol Ewrop yn archwilio materion i bobl drawsrywiol mewn perthynas â'u hawliau i fywyd preifat ac i briodi. Roedd y dyfarniad yn benderfyniad pwysig ar gyfer trin pobl drawsrywiol, grŵp nad oedd wedi’i gydnabod yng nghyfraith y DU fel:

• eu rhyw gaffaeledig
• yn gallu dal tystysgrif geni yn dangos eu rhyw gaffaeledig, a
• gallu priodi rhywun o'r rhyw arall.

Dyfarnodd y Llys fod y driniaeth hon yn torri'r hawl i fywyd preifat a'r hawl i briodi. Yn ddiweddarach, cyflwynodd Llywodraeth y DU Ddeddf Cydnabod Rhywedd 2004, gan greu mecanwaith i alluogi’r holl bethau hyn.

Gweler y cyhoeddiad Hawliau dynol, bywydau dynol: canllaw i'r Ddeddf Hawliau Dynol ar gyfer awdurdodau cyhoeddus am ragor o enghreifftiau ac astudiaethau achos cyfreithiol sy'n dangos sut mae hawliau dynol yn gweithio'n ymarferol.