Erthygl 5: Yr hawl i ryddid a diogelwch

Mae'n canolbwyntio ar amddiffyn rhyddid unigolion rhag cael eu cadw'n afresymol, yn hytrach na diogelu diogelwch personol.

Mae gennych hawl i'ch rhyddid personol. Mae hyn yn golygu na chewch eich carcharu na'ch cadw heb reswm da.

Os cewch eich arestio, mae’r Ddeddf Hawliau Dynol yn darparu bod gennych yr hawl i:

• cael gwybod mewn iaith rydych chi'n deall pam rydych chi wedi cael eich arestio a pha gyhuddiadau sy'n eich wynebu
• mynd i'r llys yn brydlon
• mechnïaeth (rhyddhau dros dro tra bod proses y llys yn parhau), yn amodol ar rai amodau
• cael treial o fewn amser rhesymol
• mynd i'r llys i herio'ch cadwad os credwch ei fod yn anghyfreithlon, ac
• iawndal os ydych wedi cael eich cadw’n anghyfreithlon.

Mae rhai amgylchiadau lle gall awdurdodau cyhoeddus eich cadw chi cyn belled â’u bod yn gweithredu o fewn y gyfraith. Mae hyn yn berthnasol, er enghraifft, os:

• rydych wedi eich cael yn euog o drosedd a'ch anfon i garchar
• nad ydych wedi gwneud rhywbeth y mae llys wedi gorchymyn ichi ei wneud
• os oes amheuaeth resymol eich bod wedi cyflawni trosedd, mae rhywun yn ceisio eich atal rhag cyflawni trosedd neu eu bod yn ceisio eich atal rhag rhedeg i ffwrdd o drosedd
• os oes gennych gyflwr iechyd meddwl sy'n golygu bod angen eich cadw
• eich bod yn gallu lledaenu clefyd heintus
• rydych yn ceisio mynd i mewn i'r wlad yn anghyfreithlon, a
• rydych yn mynd i gael eich alltudio neu eich estraddodi (anfon i wlad lle rydych wedi cael eich cyhuddo o drosedd).

Roedd Steven, dyn ifanc ag awtistiaeth, angen gofal dros dro tra roedd ei dad yn sâl. Tybiodd y tad y byddai ei fab yn aros yn ei gartref gofal seibiant arferol, ond rhoddodd y cyngor lleol Steven mewn uned arbenigol oherwydd pryderon am ei ymddygiad. Roedd ei dad yn disgwyl mai symudiad dros dro oedd hwn ac i Steven fod adref eto o fewn wythnosau. Pan fynnodd y cyngor ei gadw yn yr uned am gyfnod hwy, heriodd ei dad y penderfyniad hwn. Roedd Steven wedi cael ei gadw yn yr uned am bron i flwyddyn pan ddyfarnodd y Llys Gwarchod (llys arbenigol yn yr Uchel Lys sy’n delio â materion yn ymwneud â phobl nad oes ganddynt y galluedd meddyliol i wneud penderfyniadau drostynt eu hunain) fod y cyngor wedi torri ei Erthygl 5, torri ei hawliau a'i amddifadu o'i ryddid yn anghyfreithlon. Galluogodd y gorchymyn llys Steven i ddychwelyd adref.

(Part Steven Neary; LB Hillingdon v Steven Neary (2011) EWHC 1377 (COP))

Daw'r testun hwn yn uniongyrchol o'r Ddeddf Hawliau Dynol.

Erthygl 5: Yr hawl i ryddid

1. Y mae gan bawb hawl i ryddid a diogelwch personol. Ni chaiff neb ei amddifadu o’i ryddid ac eithrio yn yr achosion a ganlyn ac yn unol â threfn a bennir gan y gyfraith:

• cadw person yn gyfreithlon ar ôl cael ei gollfarnu gan lys cymwys
• arestio neu gadw person yn gyfreithlon am beidio â chydymffurfio â gorchymyn cyfreithlon y llys neu er mwyn sicrhau bod unrhyw rwymedigaeth a ragnodir gan y gyfraith yn cael ei chyflawni
• arestio neu gadw’n gyfreithlon berson yr effeithir arno er mwyn ei ddwyn gerbron yr awdurdod cyfreithiol cymwys ar amheuaeth resymol o fod wedi cyflawni trosedd neu pan ystyrir yn rhesymol ei bod yn angenrheidiol i’w atal rhag cyflawni trosedd neu ffoi ar ôl gwneud hynny
• cadw plentyn dan oed drwy orchymyn cyfreithlon at ddiben goruchwyliaeth addysgol neu ei gadw’n gyfreithlon er mwyn ei ddwyn gerbron yr awdurdod cyfreithiol cymwys
• cadw pobl yn gyfreithlon er mwyn atal lledaeniad clefydau heintus, pobl nad ydynt yn meddwl yn gadarn, alcoholigion neu gyffuriau neu grwydriaid
• arestio neu gadw person yn gyfreithlon er mwyn ei atal rhag cael mynediad heb awdurdod i'r wlad neu berson y mae camau'n cael eu cymryd yn ei erbyn gyda golwg ar alltudio neu estraddodi.

2. Bydd pawb sy'n cael ei arestio yn cael ei hysbysu'n brydlon, mewn iaith y mae'n ei deall, o'r rhesymau dros ei arestio ac o unrhyw gyhuddiad yn ei erbyn.

3. Rhaid i bawb sy'n cael eu harestio neu eu cadw yn unol â darpariaethau paragraff 1(c) o'r Erthygl hon gael eu dwyn yn ddiymdroi gerbron barnwr neu swyddog arall a awdurdodwyd gan y gyfraith i arfer pŵer barnwrol, a bydd ganddynt hawl i dreial o fewn amser rhesymol neu i'w rhyddhau i aros treial. Gall rhyddhau gael ei gyflyru gan warantau i ymddangos ar gyfer treial.

4. Bydd gan bawb a amddifadir o'i ryddid trwy arestiad neu drwy gadwad hawl i ddwyn achos a thrwy hynny bydd llys yn penderfynu'n gyflym ar gyfreithlondeb ei gadwad, a'i ryddhau os nad yw'n gyfreithlon.

5. Bydd gan bawb sydd wedi cael eu harestio neu eu cadw yn groes i ddarpariaethau'r Erthygl hon hawl orfodadwy i iawndal.