Erthygl 2: Hawl i fywyd

Mae Erthygl 2 y Ddeddf Hawliau Dynol yn amddiffyn eich hawl i fywyd.

Mae hyn yn golygu na all neb, gan gynnwys y Llywodraeth, geisio rhoi diwedd ar eich bywyd. Mae hefyd yn golygu y dylai’r Llywodraeth gymryd mesurau priodol i ddiogelu bywyd drwy wneud cyfreithiau i’ch diogelu ac, mewn rhai amgylchiadau, drwy gymryd camau i’ch diogelu os yw eich bywyd mewn perygl.

Dylai awdurdodau cyhoeddus hefyd ystyried eich hawl i fywyd wrth wneud penderfyniadau a allai eich rhoi mewn perygl neu a allai effeithio ar eich disgwyliad oes.

Os bydd aelod o'ch teulu yn marw mewn amgylchiadau sy'n ymwneud â'r wladwriaeth, efallai y bydd gennych hawl i ymchwiliad. Mae hefyd yn ofynnol i'r wladwriaeth ymchwilio i farwolaethau amheus a marwolaethau yn y ddalfa.

Mae'r llysoedd wedi penderfynu nad yw'r hawl i fywyd yn cynnwys hawl i farw.

Ar wahân, mae Protocol 13, Erthygl 1 o’r Ddeddf Hawliau Dynol yn gwneud y gosb eithaf yn anghyfreithlon yn y DU.

Cyfeirir yn aml at erthygl 2 fel 'hawl absoliwt'. Mae'r rhain yn hawliau na all y wladwriaeth byth ymyrryd â nhw. Mae yna sefyllfaoedd, fodd bynnag, pan nad yw'n berthnasol.

Er enghraifft, nid yw hawl person i fywyd yn cael ei dorri os bydd yn marw pan fydd awdurdod cyhoeddus (fel yr heddlu) yn defnyddio grym angenrheidiol i:

• eu hatal rhag cyflawni trais anghyfreithlon
• gwneud arestiad cyfreithlon
• eu hatal rhag dianc rhag caethiwed cyfreithlon, a
• atal terfysg neu wrthryfel.

Wrth gwrs, hyd yn oed yn yr amgylchiadau hyn, rhaid i'r grym a ddefnyddir fod yn hanfodol ac yn gwbl gymesur. Mae grym yn 'gymesur' pan fo'n briodol a dim mwy nag sydd ei angen i fynd i'r afael â'r broblem dan sylw.

Nid yw'r rhwymedigaeth gadarnhaol ar y wladwriaeth i amddiffyn bywyd person yn absoliwt. Oherwydd adnoddau cyfyngedig, efallai na fydd y wladwriaeth bob amser yn gallu cyflawni'r rhwymedigaeth hon. Gallai hyn olygu, er enghraifft, nad oes rhaid i'r wladwriaeth ddarparu cyffuriau achub bywyd i bawb o dan bob amgylchiad.

Defnyddiodd gweithiwr cymdeithasol o’r tîm trais domestig mewn awdurdod lleol ddadleuon hawliau dynol i gael llety newydd i fenyw a’i theulu oedd mewn perygl o niwed difrifol gan gyn bartner treisgar. Seiliodd ei hachos ar rwymedigaeth yr awdurdod lleol i amddiffyn hawl y teulu i fywyd a'r hawl i beidio â chael eich trin mewn ffordd annynol neu ddiraddiol.

(Darparir enghraifft gan Sefydliad Hawliau Dynol Prydain)

Daw'r testun hwn yn uniongyrchol o'r Ddeddf Hawliau Dynol.

Erthygl 2: Hawl i fywyd

1. Gwarchodir hawl pawb i fywyd gan y gyfraith. Ni chaiff neb ei amddifadu o'i fywyd yn fwriadol ac eithrio wrth iddo gyflawni dedfryd llys yn dilyn ei gollfarnu o drosedd y darperir y gosb amdano gan y gyfraith.

2. Ni fernir bod amddifadu o fywyd wedi'i achosi yn groes i'r Erthygl hon pan fydd yn deillio o ddefnyddio grym nad yw'n fwy na'r hyn sy'n gwbl angenrheidiol:

• i amddiffyn unrhyw berson rhag trais anghyfreithlon
• er mwyn peri arestiad cyfreithlon neu atal dianc rhag person a gedwir yn gyfreithlon, a
• mewn camau a gymerwyd yn gyfreithlon er mwyn tawelu terfysg neu wrthryfel.

Darllenwch Erthygl 1 Protocol 13 i gael y geiriad yn y Ddeddf sy’n gwneud y gosb eithaf yn anghyfreithlon yn y DU.

Achos enghreifftiol: Pretty v Y Deyrnas Unedig [2002]

Roedd menyw oedd yn dioddef o glefyd dirywiol anwelladwy eisiau rheoli pryd a sut y bu farw. Er mwyn osgoi marwolaeth anurddasol, roedd hi eisiau i'w gŵr ei helpu i gymryd ei bywyd. Gofynnodd am sicrwydd na fyddai’n cael ei erlyn, ond canfu Llys Hawliau Dynol Ewrop nad yw’r hawl i fywyd yn creu hawl i ddewis marwolaeth yn hytrach na bywyd. Roedd yn golygu nad oedd hawl i farw gan drydydd person neu gyda chymorth awdurdod cyhoeddus.