Erthygl 14: Amddiffyn rhag gwahaniaethu

Mae gwahaniaethu yn digwydd pan fyddwch yn cael eich trin yn llai ffafriol na pherson arall mewn sefyllfa debyg ac ni ellir cyfiawnhau'r driniaeth hon yn wrthrychol ac yn rhesymol. Gall gwahaniaethu ddigwydd hefyd os ydych dan anfantais drwy gael eich trin yr un fath â pherson arall pan fo’ch amgylchiadau’n wahanol (er enghraifft os ydych yn anabl neu’n feichiog).

Mae’n bwysig deall nad yw’r Ddeddf Hawliau Dynol yn eich diogelu rhag gwahaniaethu ym mhob rhan o’ch bywyd – mae cyfreithiau eraill sy’n cynnig amddiffyniad mwy cyffredinol, megis Deddf Cydraddoldeb 2010.

Yr hyn y mae’r Ddeddf yn ei wneud yw eich diogelu rhag gwahaniaethu wrth fwynhau’r hawliau dynol hynny a nodir yn y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol. Mae Erthygl 14 yn seiliedig ar yr egwyddor graidd bod pob un ohonom, ni waeth pwy ydym ni, yn mwynhau’r un hawliau dynol ac y dylem gael mynediad cyfartal atynt.

Nid yw'r amddiffyniad yn erbyn gwahaniaethu yn y Ddeddf Hawliau Dynol yn 'sefyll ar ei ben ei hun'. Er mwyn dibynnu ar yr hawl hon, rhaid i chi ddangos bod gwahaniaethu wedi effeithio ar eich mwynhad o un neu fwy o'r hawliau eraill yn y Ddeddf. Fodd bynnag, nid oes angen i chi brofi bod yr hawl ddynol arall hon wedi'i thorri mewn gwirionedd.

Mae’r Ddeddf Hawliau Dynol yn ei gwneud yn anghyfreithlon i wahaniaethu ar sail ystod eang o resymau gan gynnwys ‘rhyw, hil, lliw, iaith, crefydd, barn wleidyddol neu farn arall, tarddiad cenedlaethol neu gymdeithasol, cysylltiad â lleiafrif cenedlaethol, eiddo, genedigaeth neu statws arall’ .

Mae'r gyfraith achosion sy'n ymwneud â'r hawl hon wedi dangos bod y term 'statws arall' yn cynnwys cyfeiriadedd rhywiol, anghyfreithlondeb, statws priodasol, aelodaeth o undeb llafur, statws trawsrywiol a charchar. Gellir ei ddefnyddio hefyd i herio gwahaniaethu ar sail oedran neu anabledd.

Mae'r llysoedd hefyd wedi dyfarnu bod amddiffyn hawliau dynol rhag gwahaniaethu yn cynnwys gwahaniaethu anuniongyrchol. Mae hyn yn digwydd pan fydd rheol neu bolisi, sydd i fod yn berthnasol i bawb yn gyfartal, mewn gwirionedd yn anfantais i un neu fwy o grwpiau. Er enghraifft, gall gofyniad bod pob gweithiwr dros chwe throedfedd o daldra fod yn wahaniaethu anuniongyrchol. Bydd menywod a rhai pobl anabl dan anfantais ac i gael ei gyfiawnhau byddai angen i hyn fod yn ofyniad llym ar gyfer y swydd.

Llwyddodd cwpl hoyw i ddefnyddio'r amddiffyniad gwrth-wahaniaethu yn y Ddeddf i dderbyn yr un driniaeth â chwpl heterorywiol mewn perthynas â'r rheolau ar etifeddiaeth tenantiaeth eiddo.

Daw'r testun hwn yn uniongyrchol o'r Ddeddf Hawliau Dynol.

Erthygl 14: Gwahardd gwahaniaethu

Sicrheir mwynhad o’r hawliau a’r rhyddid a nodir yn y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol a’r Ddeddf Hawliau Dynol heb wahaniaethu ar unrhyw sail megis rhyw, hil, lliw, iaith, crefydd, barn wleidyddol neu farn arall, tarddiad cenedlaethol neu gymdeithasol, cysylltiad â lleiafrif cenedlaethol, eiddo, genedigaeth neu statws arall.

Achos enghreifftiol - R (L ac eraill) v Cyngor Dinas Manceinion ac achos arall [2001]

Talodd Cyngor Dinas Manceinion lwfansau is i ofalwyr maeth a oedd yn aelodau o'r teulu, o gymharu â gofalwyr a oedd yn gofalu am blant nad oeddent yn perthyn iddynt. Honnodd dau deulu gyda phlant maeth o'u teuluoedd eu hunain fod y cyfraddau mor annigonol fel eu bod yn gwrthdaro â lles y plant. Roeddent hefyd yn dadlau bod y cyfraddau'n wahaniaethol; dangosodd methiant y cyngor i seilio cyfrifiadau ar anghenion ariannol y teuluoedd nad oeddent wedi ystyried y risg bosibl i hawliau Erthygl 8 (hawl i barch at fywyd preifat a theuluol). Penderfynodd y llys fod Erthygl 8 yn ei gwneud yn ofynnol i’r awdurdod lleol gymryd ‘pob cam cadarnhaol priodol’ i alluogi plant i fyw gyda’u teuluoedd, oni bai bod eu lles mewn perygl. Roedd talu lwfans maeth yn dod o fewn y dyletswyddau cadarnhaol hyn ac ni ddylid ei wneud mewn modd gwahaniaethol. Bu gwahaniaeth anghymesur yn y driniaeth ar sail 'statws teulu', nad oedd y cyngor wedi'i gyfiawnhau. Roedd hyn yn golygu bod y polisi yn mynd yn groes i Erthygl 8 ac Erthygl 14.

Gweler y cyhoeddiad Hawliau dynol, bywydau dynol: canllaw i'r Ddeddf Hawliau Dynol ar gyfer awdurdodau cyhoeddus am ragor o enghreifftiau ac astudiaethau achos cyfreithiol sy'n dangos sut mae hawliau dynol yn gweithio'n ymarferol.