Gwahaniaethu ar sail oed

Gwahaniaethu ar sail oed yw pan fyddwch chi'n cael eich trin yn wahanol oherwydd eich oedran yn un o'r sefyllfaoedd sy'n dod o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.

Mae gan y Ddeddf Cydraddoldeb rai eithriadau. Er enghraifft, nid yw myfyrwyr yn cael eu hamddiffyn rhag gwahaniaethu ar sail oed yn yr ysgol.

Gallai'r driniaeth fod yn weithred unwaith ac am byth neu o ganlyniad i reol neu bolisi yn seiliedig ar oedran. Nid oes rhaid iddo fod yn fwriadol i fod yn anghyfreithlon.

Mae rhai amgylchiadau lle mae cael eich trin yn wahanol oherwydd oedran yn gyfreithlon, fel yr esbonnir isod.

Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn dweud na ddylid gwahaniaethu yn eich erbyn oherwydd y canlynol:

• os ydych chi (neu ddim) o oedran penodol neu mewn grŵp oedran penodol
• mae rhywun yn meddwl eich bod (neu nad ydych) o oedran neu grŵp oedran penodol, gelwir hyn yn wahaniaethu trwy ganfyddiad
• rydych yn gysylltiedig â rhywun o oedran neu grŵp oedran penodol, gelwir hyn yn wahaniaethu trwy gysylltiad

Gall grwpiau oedran fod yn eithaf eang (er enghraifft, 'pobl dan 50' neu 'dan 18'). Gallant hefyd fod yn eithaf penodol (er enghraifft, 'pobl yn eu 40au canol'). Gall termau fel 'person ifanc' a 'ieuenctid' neu 'henoed' a 'pensiynwr' hefyd ddynodi grŵp oedran.

Mae pedwar prif fath o wahaniaethu ar sail oed.

Gwahaniaethu uniongyrchol

Mae hyn yn digwydd pan fydd rhywun yn eich trin yn waeth na pherson arall mewn sefyllfa debyg oherwydd eich oedran.

Er enghraifft:

• mae eich cyflogwr yn gwrthod caniatáu i chi wneud cwrs hyfforddi oherwydd ei bod yn meddwl eich bod yn 'rhy hen', ond yn caniatáu i gydweithwyr iau wneud yr hyfforddiant.

Caniateir gwahaniaethu uniongyrchol ar sail oed ar yr amod y gall y sefydliad neu gyflogwr ddangos bod rheswm da dros y gwahaniaethu.

Gelwir hyn yn gyfiawnhad gwrthrychol. Er enghraifft:

• rydych yn 17 ac yn gwneud cais am swydd ar safle adeiladu. Mae'r cwmni adeiladu yn gwrthod cyflogi pobl dan 18 oed ar y safle hwnnw oherwydd bod ystadegau damweiniau yn dangos y gall fod yn beryglus iddyn nhw. Mae'n debyg bod modd cyfiawnhau triniaeth y cwmni ohonoch
• mae perchennog tŷ llety yn codi dwywaith ei chyfraddau arferol ar bobl o dan 21 oed. Mae'n gobeithio y bydd yn atal pobl ifanc rhag archebu oherwydd bod rhai wedi achosi difrod yn ddiweddar. Dewis arall mwy priodol fyddai gofyn am flaendal. Mae'n annhebygol y gall y gwesty bach gyfiawnhau codi'r cyfraddau uwch

Gwahaniaethu anuniongyrchol

Mae gwahaniaethu anuniongyrchol yn digwydd pan fydd gan sefydliad bolisi neu ffordd benodol o weithio sy’n berthnasol i bawb ond sy’n rhoi pobl o’ch grŵp oedran dan anfantais. Er enghraifft:

• rydych yn 22 ac yn canfod nad ydych yn gymwys i gael dyrchafiad oherwydd bod gan eich cyflogwr bolisi mai dim ond gweithwyr â chymhwyster ôl-raddedig (fel Meistr) y gellir eu dyrchafu. Er bod hyn yn berthnasol i bawb mae'n rhoi pobl o'ch oed chi dan anfantais oherwydd eu bod yn llai tebygol o feddu ar y cymhwyster hwnnw
• mae optegydd yn caniatáu i gwsmeriaid dalu am eu sbectol mewn rhandaliadau, ar yr amod eu bod mewn cyflogaeth. Gallai hyn wahaniaethu'n anuniongyrchol yn erbyn pobl hŷn, sy'n llai tebygol o fod yn gweithio

Fel gwahaniaethu uniongyrchol ar sail oed, gellir caniatáu gwahaniaethu anuniongyrchol ar sail oed os yw'r sefydliad neu'r cyflogwr yn gallu dangos bod rheswm da dros y polisi. Gelwir hyn yn gyfiawnhad gwrthrychol.

Aflonyddu

Mae aflonyddu yn digwydd pan fydd rhywun yn gwneud i chi deimlo wedi eich bychanu, tramgwyddo neu ddiraddio. Er enghraifft:

• yn ystod sesiwn hyfforddi yn y gwaith, mae'r hyfforddwr yn dweud o hyd pa mor araf y mae gweithiwr hŷn yn dysgu sut i ddefnyddio pecyn meddalwedd newydd oherwydd ei oedran. Mae hyn yn peri gofid i'r gweithiwr. Gellid ystyried hyn yn aflonyddu ar sail oedran

Ni ellir byth gyfiawnhau aflonyddu. Fodd bynnag, os gall sefydliad neu gyflogwr ddangos iddo wneud popeth o fewn ei allu i atal pobl sy’n gweithio iddo rhag ymddwyn felly, ni fyddwch yn gallu gwneud hawliad am aflonyddu yn ei erbyn, er y gallech wneud hawliad yn erbyn yr aflonyddwr.

Erledigaeth

Dyma pryd y cewch eich trin yn wael oherwydd eich bod wedi gwneud cwyn am wahaniaethu ar sail oed o dan y Ddeddf Cydraddoldeb. Gall ddigwydd hefyd os ydych yn cefnogi rhywun sydd wedi gwneud cwyn am wahaniaethu ar sail oed. Er enghraifft:

• mae eich cydweithiwr yn cwyno ei fod yn cael ei alw'n 'wrinkly' yn y gwaith. Rydych chi'n eu helpu i gwyno i'ch rheolwr. Mae eich rheolwr yn eich trin yn wael o ganlyniad i gymryd rhan

Gall gwahaniaeth mewn triniaeth fod yn gyfreithlon os:

• mae perthyn i grŵp oedran penodol yn hanfodol ar gyfer swydd: gelwir hyn yn ofyniad galwedigaethol. Er enghraifft, gall cwmni ffilm sy'n gwneud ffilm o Oliver Twist logi bachgen ifanc yn gyfreithlon i chwarae rhan Oliver
• mae sefydliad yn cymryd camau cadarnhaol i annog neu ddatblygu pobl mewn grŵp oedran sydd heb gynrychiolaeth ddigonol neu dan anfantais mewn rôl neu weithgaredd
• mae eich cyflogwr wedi pennu oedran ymddeol gorfodol y gall ei gyfiawnhau’n glir mewn perthynas â’ch rôl: gelwir hyn yn gyfiawnhad gwrthrychol
• mae’r amgylchiadau’n dod o dan un o’r eithriadau i’r Ddeddf Cydraddoldeb sy’n caniatáu i sefydliadau ddarparu triniaeth wahanol mewn cyflogaeth neu wasanaethau yn seiliedig ar oedran
• mae darparwr gwasanaeth yn gwneud consesiynau a budd-daliadau sy'n gysylltiedig ag oedran. Er enghraifft, gall sinema gynnig tocynnau rhad i bobl dros 60 oed a dangosiadau arbennig neu gall meddyg teulu gynnig pigiadau ffliw i bobl dros 65 oed.
• mae'r sector gwasanaethau ariannol (ee banciau, cymdeithasau adeiladu a chwmnïau yswiriant) yn defnyddio terfynau oedran wrth benderfynu pa wasanaethau i'w cynnig. Er enghraifft, mae banc stryd fawr yn cynnig cyfrif 'cynilo arian' i gwsmeriaid dros 60 oed, gyda chyfraddau llog uwch. Fodd bynnag, os ydynt yn defnyddio oedran i asesu risg, er enghraifft dim ond darparu yswiriant car hyd at 75 oed neu godi mwy am yswiriant wrth i gwsmer fynd yn hŷn, byddai angen tystiolaeth gyfredol arnynt o ffynhonnell ddibynadwy, sy’n dangos bod pobl dros oedran arbennig yn fwy o risg wrth yrru