Sut caiff eich hawliau eu diogelu?

Gwarchodir hawliau dynol ym Mhrydain gan Ddeddf Hawliau Dynol 1998.

Mae unrhyw un sydd yn y DU am unrhyw reswm yn cael ei warchod gan y Ddeddf hon, waeth beth fo’i statws dinasyddiaeth neu fewnfudo.

Nid i bobl Prydain yn unig y creodd y Ddeddf hawliau dynol. Mae'r hawliau a'r rhyddid y mae'n eu cynnwys wedi'u nodi yn y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, cytuniad sydd wedi bod mewn grym ers 1953. Mae'r Ddeddf yn ei gwneud hi'n haws amddiffyn yr hawliau hyn trwy eu cymhwyso i'n cyfraith ddomestig ein hunain. Mae hefyd yn golygu y gallwch fynd â chwynion am dorri hawliau dynol i lys Prydeinig yn hytrach na gorfod mynd i Strasbourg yn Ffrainc.

Mae 16 o hawliau sylfaenol yn cael eu hamddiffyn gan y Ddeddf Hawliau Dynol. Fel y byddech yn ei ddisgwyl, maent yn ymwneud â materion fel bywyd, rhyddid a rhyddid rhag caethwasiaeth a thriniaeth annynol. Ond maent hefyd yn cwmpasu hawliau sy'n berthnasol i fywyd bob dydd, fel yr hyn y gallwn ei ddweud a'i wneud, ein credoau a'r hawl i briodi a magu teulu. Gallwch ddod o hyd i ragor o fanylion ar ein tudalennau Deddf Hawliau Dynol.

Mae’r Ddeddf yn berthnasol:

• i bob awdurdod cyhoeddus (fel adrannau llywodraeth ganolog, awdurdodau lleol ac Ymddiriedolaethau GIG)
• i bob corff arall boed yn gyhoeddus neu’n breifat, sy’n cyflawni swyddogaethau cyhoeddus megis darparu gofal a ariennir yn gyhoeddus a gweithredu carchardai.

Rhaid i awdurdodau cyhoeddus ddilyn y Ddeddf Hawliau Dynol ym mhopeth a wnânt. Rhaid iddynt barchu a diogelu eich hawliau dynol pan fyddant yn gwneud penderfyniadau unigol amdanoch. Rhaid iddynt hefyd ddilyn y Ddeddf Hawliau Dynol pan fyddant yn cynllunio gwasanaethau ac yn llunio polisïau.

Nid yw’r ddyletswydd i gydymffurfio â’r Ddeddf yn berthnasol yn uniongyrchol i unigolion preifat neu gwmnïau nad ydynt yn cyflawni swyddogaethau cyhoeddus. Ond mae sefyllfaoedd lle mae gan awdurdod cyhoeddus ddyletswydd i atal camddefnydd o hawliau dynol gan unigolyn neu gwmni.

Er enghraifft, mae gan awdurdod cyhoeddus sy'n ymwybodol o gam-drin plant ddyletswydd i amddiffyn y plentyn rhag triniaeth annynol neu ddiraddiol.

Mae'r hawliau yn y Ddeddf yn rhai y gellir eu gorfodi'n gyfreithiol. Mae hyn yn golygu, os yw unigolyn yn meddwl bod ei hawliau wedi’u torri, gallant fynd â’r sefydliad dan sylw i’r llys.

Mae rhai hawliau dynol – fel yr hawl i beidio â chael eich arteithio – yn absoliwt. Ni ellir byth ymyrryd â'r hawliau 'absoliwt' hyn o dan unrhyw amgylchiadau.

Ond nid yw'r rhan fwyaf o hawliau dynol yn absoliwt.

Disgrifir rhai fel rhai 'cyfyngedig' sy'n golygu y gellir eu cyfyngu dan rai amgylchiadau fel y nodir yn Erthygl berthnasol y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol. Er enghraifft, gall yr hawl i ryddid gael ei gyfyngu os caiff person ei gollfarnu a'i ddedfrydu i garchar.

Disgrifir hawliau eraill fel rhai 'cymwysedig'. Mae hyn yn golygu mai dim ond er mwyn diogelu hawliau pobl eraill y gellir eu cyfyngu neu os yw hynny er budd y cyhoedd am resymau penodol megis atal trosedd. Er enghraifft, gall y Llywodraeth gyfyngu ar yr hawl i ryddid mynegiant os yw person yn annog casineb hiliol.

Nid yw Deddf Hawliau Dynol 1998 yn cwmpasu eich holl hawliau dynol. Mae eraill wedi’u cynnwys yn y cytuniadau hawliau dynol rhyngwladol y mae’r Deyrnas Unedig wedi’u llofnodi a’u cadarnhau. Mae’r hawliau cytuniadau hynny yn rhwymo’r DU mewn cyfraith ryngwladol, sy’n golygu bod y DU wedi cytuno iddynt a bod yn rhaid i’r Llywodraeth gydymffurfio â hwy. Fodd bynnag, mae’r dull o ddwyn y Llywodraeth i gyfrif am ei chydymffurfiaeth â hawliau cytuniadau yn wahanol i’r dull gorfodi ar gyfer y Ddeddf Hawliau Dynol.

I ddarganfod sut mae'r hawliau dynol eraill hyn yn cael eu hamddiffyn, gwelwch sut rydym yn monitro ac yn hyrwyddo cytuniadau'r Cenhedloedd Unedig.