Gwaith cyfartal

Mae tri math o waith cyfartal:

'Gwaith tebyg' yw gwaith sydd yr un fath neu'n weddol debyg. Mae'n cynnwys tasgau tebyg sy'n gofyn am wybodaeth a sgiliau tebyg, lle nad yw unrhyw wahaniaethau o bwysigrwydd ymarferol. I bennu 'gwaith tebyg', aseswch:

• tasgau dan sylw ac unrhyw wahaniaethau rhwng y ddwy rôl
• amlder, natur a graddau unrhyw wahaniaethau (er enghraifft o ran lefel y cyfrifoldeb, y sgiliau, y cymwysterau neu’r hyfforddiant sydd eu hangen neu’r ymdrech gorfforol dan sylw) i weld a ydynt o bwysigrwydd ymarferol

Nid yw gwahaniaeth mewn llwyth gwaith ynddo'i hun yn atal cymhariaeth 'gwaith tebyg', oni bai bod y cynnydd yn y llwyth gwaith yn cynrychioli gwahaniaeth mewn cyfrifoldeb neu wahaniaeth arall o bwysigrwydd ymarferol.

Enghreifftiau 'gwaith tebyg':

Mae’r enghreifftiau hyn wedi’u barnu’n ‘waith tebyg’ gan y llysoedd:

• gwraig yn paratoi cinio ar gyfer cyfarwyddwyr a dyn yn paratoi brecwast, cinio a the i weithwyr
• gweithwyr gwrywaidd a benywaidd archfarchnad sy'n cyflawni tasgau tebyg sy'n gofyn am lefelau sgiliau tebyg, er y gall dynion godi gwrthrychau trymach o bryd i'w gilydd

Mae 'gwaith sy'n cael ei raddio'n gyfwerth' wedi'i raddio o dan gynllun gwerthuso swyddi dilys fel un o werth cyfartal o ran pa mor anodd ydyw, gan gynnwys ymdrech, sgil a gwneud penderfyniadau. Gellir graddio swyddi sy'n cynnwys tasgau annhebyg yn gyfwerth.

Enghraifft o 'waith wedi'i raddio fel cyfwerth':

• Gellir graddio gwaith nyrs iechyd galwedigaethol yn gyfwerth â gwaith goruchwyliwr cynhyrchu pan asesir elfennau o'r swydd megis sgil, cyfrifoldeb ac ymdrech.

Nid yw ‘gwaith o werth cyfartal’ yn waith tebyg ac nid yw wedi’i raddio’n gyfwerth, ond mae o werth cyfartal o ran gofynion megis:

• ymdrech dan sylw
• sgiliau angenrheidiol i wneud y swydd
• gwneud penderfyniadau sy’n rhan o’r rôl

Mewn rhai achosion, gall y ddwy swydd ymddangos yn gymharol debyg, megis pennaeth personél benywaidd a phennaeth cyllid gwrywaidd. Yn fwy cyffredin, gall mathau cwbl wahanol o swyddi, megis swyddi llaw a gweinyddol, fod o werth cyfartal wrth eu dadansoddi.

Enghreifftiau o 'waith o werth cyfartal'

Mae enghreifftiau o wahanol swyddi y mae’r llysoedd wedi dyfarnu eu bod o werth cyfartal yn cynnwys:

• cynorthwyydd clerigol sy'n cyfateb i weithiwr warws
• gweithwyr ffreutur a glanhawyr yn gyfartal â gweithwyr mwyngloddiau arwyneb a gweithwyr clerigol
• nyrs feithrin ysgol cyfartal i dechnegydd pensaernïol llywodraeth leol
• pennaeth gwasanaeth therapi lleferydd ac iaith cyfartal â phennaeth gwasanaeth fferylliaeth ysbytai

Nid yw hyn o reidrwydd yn golygu y bydd swyddi gyda'r teitlau swyddi hyn neu swyddi tebyg bob amser o werth cyfartal i'w gilydd ym mhob sefydliad sy'n defnyddio'r un teitlau.

Os yw cyflogwr yn dibynnu ar ffactor materol i egluro gwahaniaeth mewn cyflog, ni ddylai hyn olygu trin y fenyw yn llai ffafriol na'r dyn oherwydd ei rhyw. Byddai hyn yn wahaniaethu uniongyrchol anghyfreithlon ar sail rhyw. Er enghraifft, mewn un achos, ni allai cyngor ddefnyddio ‘cyfraddau’r farchnad’ i gyfiawnhau’r gwahaniaeth mewn cyflog rhwng cynorthwywyr arlwyo benywaidd a dynion sy’n ysgubwyr ffyrdd, casglwyr sbwriel a garddwyr. Roedd y farchnad ei hun wedi'i llygru gan wahaniaethu ar sail rhyw a oedd yn gweld gwaith yr hawlwyr fel 'gwaith menywod'.

Ni ddylai’r ffactor materol roi menywod fel grŵp dan anfantais benodol o gymharu â dynion, oni bai:

• mae gan y cyflogwr nod cyfreithlon wrth gymhwyso'r ffactor materol h.y. angen gwirioneddol nad yw'n wahaniaethol
• mae cymhwyso’r ffactor materol yn ffordd gymesur (briodol a rhesymol angenrheidiol) o gyflawni’r nod hwnnw

Er enghraifft, mewn un achos, roedd heddlu am wobrwyo gweithio nos trwy ddefnyddio 'taliadau blaenoriaeth arbennig'. Roedd hyn yn rhoi menywod dan anfantais arbennig o gymharu â dynion oherwydd eu bod yn llai tebygol o allu gweithio yn y nos oherwydd cyfrifoldebau gofalu.

Fodd bynnag, roedd gan yr heddlu angen gwirioneddol i bobl weithio sifftiau nos ac roedd yn gweithredu’n gymesur, gan nad oedd unrhyw ffordd arall o annog gweithio gyda’r nos heb gynnig tâl uwch. Felly, roedd yr heddlu wedi gweithredu’n gyfreithlon.