Mae penderfyniad diweddar y Tribiwnlys Apêl Cyflogaeth yn Allay (UK) Ltd v Gehlen yn taflu goleuni ar y math o aflonyddu y mae rhai yn dal i’w wynebu yn y gweithle, ond mae hefyd yn dangos sut y gellir ei herio’n llwyddiannus.
Roedd Mr Gehlen yn gweithio fel uwch ddadansoddwr data i gwmni rheoli hawliadau. Yn ystod 10 mis ei gyflogaeth gyda nhw, daeth yn ganolbwynt i'r hyn a ddisgrifiwyd fel 'cellwair hiliol' oherwydd ei wreiddiau Indiaidd.
Daeth hyn i gyd gan un cydweithiwr, ond mae'n werth ystyried y telerau a oedd yn cael eu defnyddio. Roedd y sylwadau’n cynnwys yr awgrym y dylai fynd i weithio mewn siop gornel, bod ganddo groen brown, a’i fod yn gyrru car Mercedes fel pob Indiaid. Gofynnodd ei gydweithiwr pam ei fod yn y wlad. Roedd un o gydweithwyr Mr Gehlen a dau reolwr yn ymwybodol o'r sylwadau hiliol ond ni chymerodd unrhyw gamau i herio neu atal yr ymddygiad.
Gallai'r hyn y gallai un person ddewis ei ddisgrifio fel 'cellwair' fod yn gyfystyr ag aflonyddu anghyfreithlon.
Daw amddiffyniad cyfreithiol rhag aflonyddu hiliol o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae’r ddeddfwriaeth honno’n diffinio aflonyddu hiliol fel ymddygiad digroeso sy’n ymwneud â hil sydd â’r diben neu’r effaith o naill ai darfu ar urddas rhywun arall neu greu amgylchedd bygythiol, gelyniaethus, diraddiol, bychanol neu dramgwyddus iddynt. .
Gallai'r hyn y gallai un person ddewis ei ddisgrifio fel 'cellwair' fod yn gyfystyr ag aflonyddu anghyfreithlon ac nid oedd gan y tribiwnlys cyflogaeth a'r tribiwnlys apêl fawr o betruster cyn canfod mai dyna oedd yr achos yma.
Gall aflonyddu ddigwydd mewn unrhyw leoliad, nid yn y gweithle yn unig. Ond os yw'n digwydd yn y gweithle yna gall y cyflogwr fod yn atebol oni bai ei fod yn gallu dangos ei fod wedi cymryd pob cam rhesymol i atal aflonyddu.
Felly yn yr achos hwn, ffocws yr apêl oedd agwedd y tribiwnlys cyflogaeth at y cwestiwn a oedd y cyflogwr wedi cymryd pob cam rhesymol i atal aflonyddu.
Helpu cyflogwyr i ddeall y ffordd orau o gyflawni eu cyfrifoldebau.
Mae penderfyniadau blaenorol y tribiwnlys yn nodi’r dull gweithredu cywir fel a ganlyn: dylai’r tribiwnlys ystyried yn gyntaf pa gamau ataliol a gymerodd y cyflogwr, cyn mynd ymlaen i ystyried pa gamau pellach ‘rhesymol ymarferol’ y gallent fod wedi’u cymryd. Os oes cam pellach y dylai’r cyflogwr fod wedi’i gymryd i atal aflonyddu yna nhw fydd yn gyfrifol am yr aflonyddu.*
Y llynedd, cyhoeddodd y Comisiwn Ganllawiau Technegol wedi'u diweddaru ar aflonyddu rhywiol ac aflonyddu yn y gwaith. Mae hyn yn helpu cyflogwyr i ddeall y ffordd orau o gyflawni eu cyfrifoldebau trwy (ymysg pethau eraill) nodi pa gamau y gellir eu cymryd i atal aflonyddu ac amddiffyn gweithwyr.
Nid oes nifer penodol o gamau y mae'n rhaid i gyflogwr eu cymryd i atal aflonyddu ac amddiffyn ei weithwyr. Bydd yr hyn sy'n rhesymol i'r cyflogwr ei wneud yn amrywio o gyflogwr i gyflogwr yn dibynnu ar faint a natur y busnes. Fodd bynnag, mae ein harweiniad yn pwysleisio y dylai polisïau a gweithdrefnau fod yn effeithiol ac y dylid diweddaru hyfforddiant yn rheolaidd.
Ni ddylai gweithleoedd fyth fod yn amgylcheddau bygythiol, gelyniaethus, diraddiol, bychanol neu dramgwyddus ac mae gan gyflogwyr rôl hanfodol i'w chwarae wrth amddiffyn gweithwyr.
Yn achos Mr Gehlen, canfu'r Tribiwnlys, er bod y rhai a oedd yn ymwneud â'r aflonyddu neu'n dyst iddo wedi derbyn hyfforddiant ar gydraddoldeb ac amrywiaeth a bwlio ac aflonyddu, roedd yr hyfforddiant hwn yn 'hen' ac yn aneffeithiol. Roedd yr angen i adnewyddu'r hyfforddiant yn amlwg o sylwadau hiliol y cydweithiwr a methiant y rheolwyr i ymateb yn briodol pan ddaethant yn ymwybodol ohonynt. Cam rhesymol arall i'r cyflogwr fyddai adnewyddu'r hyfforddiant.
Canfuwyd bod y cyflogwr yn gyfrifol am yr aflonyddu a gorchmynnwyd iddo dalu iawndal i Mr Gehlen.
Ni ddylai gweithleoedd fyth fod yn amgylcheddau bygythiol, gelyniaethus, diraddiol, bychanol neu dramgwyddus ac mae gan gyflogwyr rôl hanfodol i'w chwarae wrth ddiogelu urddas gweithwyr mewn perthynas â phob math o aflonyddu.
Mae ein Canllawiau Technegol ar aflonyddu rhywiol ac aflonyddu yn y gwaith yn rhan o gyfres o ddogfennau a ddarparwn i helpu cyflogwyr i gyflawni eu dyletswyddau o dan Gyfraith Cydraddoldeb. Gall gweithwyr sy'n wynebu problemau o'r fath gael rhagor o wybodaeth gan ACAS . Gallant hefyd gael cyngor gan EASS , Canolfannau Cyngor ar Bopeth neu gyfreithiwr cyflogaeth.
*Canniffe v East Riding of Yorkshire Council [2000] UKEAT/1035/98
