Mae data a thystiolaeth o ansawdd uchel yn sail i bopeth a wnawn yn y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (CCHD). Mae’r cyhoeddiad hwn a gomisiynwyd fel rhan o’n cyfres ymchwil wedi canfod bod unigolion â nodweddion gwarchodedig penodol yn fwy tebygol na’r boblogaeth ehangach o gael eu heffeithio gan dwf mewn rhai tueddiadau yn y farchnad lafur. Mae’r rhain yn cynnwys gwaith hyblyg, yr economi gig ac awtomeiddio.
Er y gallai hyblygrwydd rolau o'r fath fod yn fuddiol, maent hefyd yn fwy tebygol o ddarparu llai o sicrwydd swydd a chyflog anghyfartal. Gallent hefyd:
- effeithio ar ddilyniant gyrfa, gan fod y rhan fwyaf o rolau 'hyblyg' mewn swyddi iau â chyflog isel gyda llai o gyfleoedd dilyniant
- darparu llai o hawliau a chyfyngu ar uno
- o bosibl dim ond yn cynnig hyblygrwydd unochrog, a
- gwreiddio rhagfarnau drwy ddefnyddio AI sy’n seiliedig ar ddata o weithleoedd anghyfartal.
Gweithwyr anabl yn yr economi gig
Bu cynnydd yn nifer y gweithwyr anabl sy’n cymryd contractau dim oriau a chanfu’r ymchwil hefyd:
- mai gweithwyr anabl iau sydd fwyaf tebygol o fod ar gontractau dim oriau
- mae menywod anabl yn fwy tebygol o fod ar gontractau dim oriau na dynion anabl
- mae gweithwyr anabl o leiafrifoedd ethnig yn fwy tebygol o fod ar gontractau dim oriau na phobl anabl Gwyn Prydeinig, a
- mae galwedigaethau cyffredin ar gyfer gweithwyr anabl ar gontractau dim oriau hefyd yn amrywio yn ôl oedran, rhyw ac ethnigrwydd.
Er y gall gweithwyr anabl elwa ar yr hyblygrwydd sydd ar gael, maent hefyd yn fwy tebygol o gael eu heffeithio gan ansicrwydd y gwaith. Gall gwaith gig hefyd deimlo fel anghenraid i bobl anabl sy'n wynebu gwahaniaethu mewn cyflogaeth prif ffrwd.
Felly, mae angen inni sicrhau bod gwaith gig yn ddewis cadarnhaol, heb gyfyngiad. Bydd hyn hefyd yn cynnwys mynd i'r afael â gwahaniaethu yn y farchnad lafur prif ffrwd.
Uwchsgilio a hyfforddiant
Edrychodd yr ymchwil hefyd ar bwysigrwydd uwchsgilio a hyfforddiant wrth i’r gweithlu heneiddio, yn enwedig gan fod yr economi angen mwy o sgiliau digidol a gwyrdd.
Nid yw mynediad at y cyfleoedd hyn yn gyfartal:
- mae pobl hŷn a lleiafrifoedd ethnig yn cael llai o hyfforddiant mewn llawer o alwedigaethau a diwydiannau
- mae pobl anabl yn tueddu i gael ychydig mwy o hyfforddiant, a
- mae'n ymddangos bod dynion yn cael llai o hyfforddiant (er y gall cyfrifoldebau gofalu gyfyngu ar fenywod).
Mae anghydraddoldebau hefyd o ran mynediad i’r byd digidol yn gyffredinol – mae pobl hŷn a phobl anabl yn fwy tebygol o fod â bylchau mewn sgiliau digidol.
Wrth inni edrych ymlaen, mae effaith y tueddiadau hyn yn aneglur. Fodd bynnag, mae’n bwysig bod llywodraethau a chyrff cyhoeddus ledled y DU yn edrych arnynt yn ofalus i sicrhau nad ydynt yn rhoi rhai grwpiau o dan anfantais o gymharu ag eraill.
Mae adroddiad Dyfodol Gwaith y CCHD ar gael yma.
