Fis diwethaf, fe wnaethom gyflwyno adroddiad i Bwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau (y Pwyllgor). Roedd hwn yn ddilyniant i'w ymchwiliad i hawliau pobl anabl yn y DU. Mae'r Pwyllgor yn monitro cydymffurfiaeth â Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau (CRPD).
Roedd hwn yn gyflwyniad ar y cyd â’n partneriaid ym Mecanwaith Annibynnol y DU (UKIM). Mae UKIM yn cynnwys y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (CCHD), Comisiwn Cydraddoldeb Gogledd Iwerddon (ECNI), Comisiwn Hawliau Dynol Gogledd Iwerddon (NIHRC) a Chomisiwn Hawliau Dynol yr Alban (SHRC).
Yn 2016, canfu ymchwiliad y Pwyllgor droseddau difrifol a systemig o’r CRPD. Gwnaeth 11 o argymhellion ar gyfer gwella hawliau pobl anabl yn y DU. Roedd ein hadroddiad diweddar yn asesiad o’r cynnydd a wnaed ar yr argymhellion hyn. Canfuom, er gwaethaf rhywfaint o gynnydd mewn rhai meysydd, fod bylchau sylweddol. Nid oedd yr un o'r argymhellion wedi'u gweithredu'n llawn. Rydym yn pryderu bod y troseddau difrifol a systemig hyn yn parhau heddiw.
Rydym hefyd yn pryderu bod newidiadau diweddar yn y cyd-destun wedi gwaethygu pethau. Yn ystod pandemig COVID-19, roedd pobl anabl yn fwy tebygol o farw na phobl nad ydynt yn anabl. Roedd pobl anabl hefyd yn profi mwy o rwystrau wrth gael mynediad at ofal iechyd hanfodol a hanfodion dyddiol. Nid oedd gwybodaeth hanfodol am iechyd y cyhoedd bob amser mewn fformatau hygyrch.
Mae'r argyfwng costau byw presennol hefyd yn effeithio'n anghymesur ar bobl anabl. Mae mwy na hanner y bobl anabl ym Mhrydain Fawr wedi'i chael hi'n anodd talu eu biliau ynni. Mae pobl anabl wedi dweud wrthym nad yw cymorth gan lywodraeth y DU wedi diwallu eu hanghenion.
Mae pobl anabl a’u haelwydydd eisoes yn fwy tebygol o fyw mewn tlodi ac nid oes ymgynghori priodol yn cael ei wneud o hyd iddynt ynghylch polisïau sy’n effeithio arnynt. Yn ôl ymchwil gan Sefydliad Joseph Rowntree yn 2023, mae cyfraddau tlodi ar gyfer pobl anabl ledled y DU naw pwynt canran yn uwch na’r cyfraddau ar gyfer pobl nad ydynt yn anabl. Mae ymchwil gan Ymddiriedolaeth Trussell yn dangos bod pobl anabl yn fwy tebygol o ddefnyddio banciau bwyd na phobl nad ydynt yn anabl.
Rydym yn pryderu am brofiadau pobl anabl wrth lywio drwy’r system budd-daliadau. Mae rhai agweddau arno yn parhau i fod yn anhygyrch ac yn seicolegol niweidiol. Nid yw'r llywodraeth wedi asesu effaith ei diwygiadau lles a threth ar bobl anabl o hyd.
Rydym hefyd yn pryderu am hawl pobl anabl i fyw’n annibynnol. Mae'r gallu i wneud dewisiadau yn eich iechyd a'ch gofal cymdeithasol eich hun yn hanfodol. Yn 2021, fe wnaethom ddatblygu cynigion a fyddai’n gwneud yr hawl i fyw’n annibynnol yn rhan o gyfraith y DU. Gwnaethom gyfres o argymhellion i’r llywodraeth. Nid yw'r rhain wedi'u gweithredu.
Mae’n hanfodol bod llywodraethau’n cynnwys pobl anabl yn weithredol wrth wneud penderfyniadau wrth symud ymlaen. Mae Strategaeth Anabledd Genedlaethol y llywodraeth a'r Cynllun Gweithredu Anabledd sydd ar ddod yn cynnig cyfleoedd ar gyfer ymgysylltu trawslywodraethol â phobl anabl.
Bydd y llywodraeth yn ymgysylltu â’r Pwyllgor mewn deialog fel rhan o’u hadolygiad dilynol o’r ymchwiliad ym mis Mawrth 2024. Disgwyliwn y bydd y Pwyllgor yn rhannu ei ganfyddiadau yn fuan wedi hynny. Drwy gydol y broses hon ac wrth symud ymlaen, byddwn yn parhau i gynghori’r llywodraeth ar y ffordd orau o hyrwyddo ac amddiffyn hawliau pobl anabl.
