Egluro cyfrifoldebau ynghylch addasiadau rhesymol mewn addysg uwch

1. Sut y dylai prifysgolion fynd i’r afael â’r ddyletswydd ragweliadol i wneud addasiadau rhesymol?
2. A all dull asesu fyth fod yn gyfystyr â safon cymhwysedd, ac os ydyw, pa feini prawf y mae angen iddo eu bodloni i wneud hynny?

Roedd Natasha Abrahart yn fyfyrwraig Ffiseg ym Mhrifysgol Bryste a gymerodd ei bywyd ei hun ym mis Ebrill 2018, ychydig cyn iddi fod i roi cyflwyniad gerbron ei chyfoedion a darlithwyr. Roedd yn hysbys ei bod yn gymdeithasol bryderus, ac roedd staff y brifysgol yn ymwybodol nad oedd wedi mynychu, neu wedi methu â siarad, mewn nifer o asesiadau llafar yn gynharach y flwyddyn honno. Nid oedd ganddi ddiagnosis wedi’i gadarnhau ond roedd o dan ofal y tîm argyfwng iechyd meddwl lleol oherwydd ei phryder cymdeithasol, ei hiselder, ei phryder a’i meddyliau am hunanladdiad. Roedd y brifysgol yn ymwybodol o hyn. Roedd y brifysgol wedi trafod gwneud addasiadau rhesymol i Natasha a’i harchwilio trwy ddull gwahanol (ac eithrio ar lafar) ond nid oedd wedi cymryd unrhyw gamau i wneud hynny. Dywedodd ei bod wedi methu ag ymgysylltu â’i wasanaeth anabledd, a fyddai’n asesu pa addasiadau rhesymol i’w rhoi ar waith. Roedd hefyd yn dadlau bod y dull asesu – yma, asesiad llafar – yn safon cymhwysedd ac felly y tu allan i baramedrau Deddf Cydraddoldeb 2010.

Yn y Llys Sirol ym mis Mai 2022, dyfarnwyd bod Prifysgol Bryste wedi methu â gwneud addasiadau rhesymol ar gyfer Natasha, wedi gwahaniaethu’n anuniongyrchol yn ei herbyn ac wedi gwahaniaethu yn ei herbyn o ganlyniad i’w hanabledd, ac nad oedd wedi cyfiawnhau’r camau hyn. Fodd bynnag, penderfynwyd nad oedd dyletswydd gofal ac o ganlyniad, dim esgeulustod.

Apeliodd y Brifysgol yn erbyn dyfarniad y Llys Sirol. Apeliodd rhieni Natasha yn erbyn y canfyddiad nad oedd gan y Brifysgol unrhyw ddyletswydd gofal. Clywyd yr apeliadau hyn ar 11-13 Rhagfyr 2023.

Cefnogwyd yr achos hwn gennym gan ei fod wedi ein galluogi i herio gwahaniaethu mewn addysg, gan gynnwys lle bu methiant i wneud addasiadau rhesymol i wella canlyniadau addysgol ar gyfer pobl â nodweddion gwarchodedig.

Yn yr achos hwn, arweiniodd methiant i wneud addasiadau rhesymol yn uniongyrchol at y canlyniad trasig i fyfyriwr prifysgol ifanc. Fe wnaethom nodi’r achos hwn fel un lle gallai’r EHRC gael dylanwad a helpu i egluro’r gyfraith. Cawsom ganiatâd i ymyrryd yn yr achos gan y llys.

Ymyrrwyd gennym o dan a30 Deddf Cydraddoldeb 2006 i ddarparu canllawiau clir, niwtral ac awdurdodol i’r llys ar sut i fynd i’r afael â’r ddyletswydd ragweladwy i wneud addasiadau rhesymol a safonau cymhwysedd.

Dyfarnodd yr Uchel Lys fod Prifysgol Bryste wedi methu â gwneud addasiadau rhesymol ar gyfer Natasha Abrahart. Penderfynodd y llys hefyd y gwahaniaethwyd yn anuniongyrchol yn ei herbyn ac y gwahaniaethwyd yn ei herbyn ar sail anabledd.

Bydd prifysgolion yn elwa o ganllawiau clir ar beth yw eu dyletswyddau o dan y Ddeddf Cydraddoldeb, pan fydd y dyletswyddau hynny’n codi, a lle gellir cymhwyso’r eithriad safon cymhwysedd. Bydd myfyrwyr anabl yn elwa oherwydd bydd yr achos yn rhoi eglurder ynghylch yr hyn y dylent ei ddisgwyl gan eu prifysgol. Bydd rheoleiddwyr fel yr OIA, a chyrff myfyrwyr fel NUS ac OfS yn elwa o ddatganiad clir o'r gyfraith.