Cylch Gorchwyl: ymchwiliad ac asesiad i'r Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau

Ymchwiliad ac asesiad statudol o dan Adran 20, Adran 31 ac Atodlen 2 i Ddeddf Cydraddoldeb 2006 i'r Ysgrifennydd Gwaith a Phensiynau gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol

Cylch Gorchwyl yn unol â pharagraffau 3 a 4 o Atodlen 2 i Ddeddf Cydraddoldeb 2006

1. Mae’r Comisiwn yn amau y gallai’r Ysgrifennydd Gwladol fod wedi cyflawni gweithredoedd anghyfreithlon o’r natur a ganlyn:

1.1. Torri dyletswydd, yn groes i adrannau 20–21, 29 a 109 o Ddeddf 2010, i wneud addasiadau rhesymol, gan gynnwys addasiadau rhesymol rhagweladwy, wrth wneud penderfyniadau asesu iechyd. Yn benodol, mae’r Comisiwn yn amau:

a. y gallai’r Ysgrifennydd Gwladol fod yn methu â chydymffurfio â dyletswydd i wneud addasiadau rhesymol, o ystyried y gallai’r canllawiau polisi ei hun roi hawlwyr anabl â namau meddyliol o dan anfantais sylweddol, o gymharu â hawlwyr nad oes ganddynt namau o’r fath;

b. y gallai’r canllawiau polisi arwain at fethiant yr aseswyr sy’n dilyn y canllawiau i wneud addasiadau rhesymol; a

c. y gallai fod achosion o fethiant i wneud addasiadau rhesymol gan aseswyr yn defnyddio dull safonol, gan arwain at anfantais sylweddol i hawlwyr anabl â nam meddyliol. Mae’r niwed hwn yn debygol o gynnwys, ond nid yw’n gyfyngedig i, ganlyniad yr asesiad neu benderfyniad ar gymhwysedd y budd-dal, a’r broses sy’n arwain at unrhyw benderfyniad o’r fath.

1.2. Torri dyletswydd o dan adran 111 o Ddeddf 2010, i beidio ag achosi neu gymell tramgwyddau. Mae’r Comisiwn yn amau y gall y canllawiau polisi achosi neu gymell tramgwyddau gan yr Ysgrifennydd Gwladol trwy ei aseswyr wrth wneud penderfyniadau am addasiadau rhesymol, ac addasiadau rhesymol rhagweladwy, wrth wneud penderfyniadau asesu iechyd.

2. Bydd y Comisiwn yn asesu cydymffurfiaeth yr Ysgrifennydd Gwladol â’r Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus (PSED) wrth ddatblygu, gweithredu a monitro’r canllawiau polisi, yn enwedig mewn perthynas â deall effaith y canllawiau polisi ar hawlwyr anabl â namau meddwl.

3. Gan roi sylw i adran 8 o Ddeddf 2006, ac i'r materion a nodir yng Nghynllun Strategol y Comisiwn 2022–25, y Cynllun Busnes 2023–24 a 2024-2025, a'r Polisi Ymgyfreitha a Gorfodi, mae'r Comisiwn wedi penderfynu ymchwilio o dan adran 20 o Ddeddf 2006 a yw’r Ysgrifennydd Gwladol wedi cyflawni a/neu’n cyflawni gweithred anghyfreithlon ai peidio, ac asesu o dan adran 31 o Ddeddf 2006 a yw’r Ysgrifennydd Gwladol wedi cydymffurfio a/neu’n cydymffurfio gyda'r PSED.
 

4. Bydd yr ymchwiliad yn ystyried a yw'r Ysgrifennydd Gwladol wedi torri (a/neu'n torri) y ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol a'r ddyletswydd yn adran 111 o Ddeddf 2010 yn y modd a nodir ym mharagraff 1 uchod.

5. Bydd yr asesiad yn ystyried a yw'r Ysgrifennydd Gwladol wedi methu (a/neu yn methu) â chydymffurfio â'r PSED yn y modd a nodir ym mharagraff 2 uchod.

6. Bydd yr ymchwiliad a'r asesiad yn archwilio'r cyfnod o Ionawr 2021, neu'n gynharach os yw'n berthnasol, yn angenrheidiol ac yn gymesur, hyd at ddiwedd y cyfnod casglu tystiolaeth a ddaw i ben o fewn amser cymesur.

7. Wrth gynnal yr ymchwiliad, bydd y Comisiwn yn cymryd unrhyw gamau y mae’n eu hystyried yn briodol, ond gall camau o’r fath gynnwys y canlynol:

7.1. Adolygiad o’r holl ganllawiau polisi perthnasol a gyhoeddwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol i benderfynu a yw’r Ysgrifennydd Gwladol wedi cyflawni’r gweithredoedd anghyfreithlon a nodir yn y Cylch Gorchwyl hwn.

7.2. Gwahoddiad i ddarparu tystiolaeth i sefydliadau trydydd parti y mae’r Comisiwn yn eu hystyried yn briodol o dan yr holl amgylchiadau ac yn ystyried diben yr ymchwiliad.

7.3. Ymchwiliad manwl i’r modd y gwnaeth yr Ysgrifennydd Gwladol benderfyniadau asesiad iechyd, mewn perthynas â sampl o hawlwyr am PIP, ESA a UC sydd â namau meddwl.

7.4. Bydd y Comisiwn yn asesu’r dystiolaeth i benderfynu a yw’n fodlon bod gweithredoedd anghyfreithlon wedi digwydd yn unol ag adran 21(1)(b) o Ddeddf 2006, a bydd hefyd yn ystyried a ddylid gwneud unrhyw argymhellion.

8. Wrth gynnal yr asesiad, bydd y Comisiwn yn asesu'r modd y mae'r Ysgrifennydd Gwladol wedi cydymffurfio ag adran 149 o Ddeddf 2010 mewn perthynas â deall effaith ei ganllawiau polisi ar hawlwyr anabl â namau meddwl. Os yw’r Comisiwn o’r farn bod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi methu â chydymffurfio â’r ddyletswydd, caiff roi hysbysiad cydymffurfio. Byddwn yn asesu cydymffurfiaeth yr Ysgrifennydd Gwladol pan:

8.1. Yn datblygu’r canllawiau polisi sy’n llywio’r penderfyniadau a wneir gan aseswyr ynghylch penderfyniadau asesu iechyd.

8.2. Yn gweithredu'r canllawiau polisi a gweithdrefnau perthnasol eraill ymhlith aseswyr o'r Adran Gwaith a Phensiynau a thrwy asiantau dan gontract.

8.3. Monitro’r effaith, adolygu’r canllawiau a’r gweithdrefnau polisi, a gwneud newidiadau polisi rhwng Ionawr 2021, neu’n gynharach fel y bo’n berthnasol, a diwedd y cyfnod casglu tystiolaeth.

9. Bydd y Comisiwn yn gwneud trefniadau i'r Ysgrifennydd Gwladol gyflwyno sylwadau, ac yn ystyried unrhyw sylwadau a wneir, yn unol â Deddf 2006. Wrth fynd at yr Ysgrifennydd Gwladol bydd y Comisiwn bob amser yn gweithredu'n deg ac yn rhesymol.

10. Bydd y Comisiwn yn cyhoeddi'r Cylch Gorchwyl hwn, adroddiad o'i ganfyddiadau a chaiff wneud argymhellion yn unol â pharagraff 16 o Atodlen 2 i Ddeddf 2006.

11. Paratoir y Cylch Gorchwyl hwn yn unol â pharagraffau 3 a 4 o Atodlen 2 i Ddeddf 2006. Ni effeithir ar yr holl hawliau a rhwymedigaethau eraill o dan Ddeddf 2006.

12. At ddibenion y Cylch Gorchwyl hwn mae'r diffiniadau canlynol yn berthnasol:

12.1. ystyr ‘Deddf 2006’ yw Deddf Cydraddoldeb 2006

12.2. ystyr ‘Deddf 2010’ yw Deddf Cydraddoldeb 2010

12.3. ystyr ‘aseswyr’ yw’r unigolion sy’n ymwneud â chynnal asesiadau iechyd ar ran yr Ysgrifennydd Gwladol, (gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i’r unigolion sy’n cynnal ymgynghoriadau ac archwiliadau meddygol o fewn y broses asesu iechyd, a’r unigolion sy’n penderfynu sut y dylai asesiadau iechyd hawlwyr penodol gael eu cynnal.

12.4. ystyr ‘y Comisiwn’ yw’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (a elwir yn gyffredin yn Gomisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol)

12.5. ystyr ‘y ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol’ yw’r    ddyletswydd a osodir ar ddarparwr gwasanaeth a/neu berson sy’n arfer swyddogaeth gyhoeddus i wneud addasiadau rhesymol ar gyfer pobl anabl yn unol ag adrannau 20, 21, 29 o ac Atodlen 2 i Ddeddf 2010

12.6. ystyr ‘y Ddyletswydd’ neu ‘PSED’ yw Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus (PSED) a osodir ar ddarparwr gwasanaeth a/neu berson sy’n arfer swyddogaeth gyhoeddus i roi sylw dyledus i’r angen i ddileu gwahaniaethu, hybu cyfle cyfartal a meithrin cysylltiadau da yn unol ag adran 149 o Ddeddf 2010.

12.7. mae ‘ESA’ yn golygu Lwfans Cyflogaeth a Chymorth a ddarperir yn unol â Rheoliadau Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 2008, a Rheoliadau Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 2013

12.8. ystyr ‘asesiad iechyd’ yw asesiad a ddefnyddir i asesu hawlydd i benderfynu a oes gan yr hawlydd allu cyfyngedig neu gyfyngedig iawn i gyflawni gweithgareddau mewn perthynas â PIP, neu allu cyfyngedig i weithio neu allu cyfyngedig i wneud gweithgaredd sy’n gysylltiedig â gwaith mewn perthynas â ESA neu UC, o dan reoliadau 8–9 o Reoliadau Nawdd Cymdeithasol (Taliad Annibyniaeth Bersonol (PIP)) 2013; rheoliadau 21, 23, 36 a 38 o Reoliadau Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 2008; rheoliadau 17, 19, 33 a 35 o'r Rheoliadau Lwfans Cyflogaeth a Chymorth 2013; a rheoliadau 43–44 o Reoliadau Credyd Cynhwysol 2013

12.9. ystyr ‘dyfarniadau asesiad iechyd’ yw penderfyniadau ynghylch a oes angen ymgynghoriad neu archwiliad meddygol fel rhan o asesiad iechyd person; ac os oes angen ymgynghoriad neu archwiliad meddygol, y fformat ar ei gyfer

12.10. mae i ‘nam meddyliol’ yr ystyr yn adran 6 o Ddeddf 2010

12.11. mae ‘PIP’ yn golygu Taliadau Annibyniaeth Bersonol a ddarperir yn unol â Rheoliadau Nawdd Cymdeithasol (Taliadau Annibyniaeth Bersonol) 2013

12.12. ystyr ‘y canllawiau polisi’ yw polisi neu ganllawiau a gyhoeddwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol i arwain y gwaith o gynnal asesiadau iechyd, ac mae’n cynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i, ganllaw asesu Taliad Annibyniaeth Bersonol (PIP) ar gyfer darparwyr asesu (diweddarwyd diwethaf ar 3 Ebrill 2023); Llawlyfr Asesu Gallu i Weithio (WCA) (20 Rhagfyr 2022); a Chanllawiau Gwaith Ffeil WCA (2 Ebrill 2019)

12.13. ystyr ‘Ysgrifennydd Gwladol’ yw’r Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau ei gyflogeion, ei asiantau neu ei gontractwyr; sy’n cynnwys cyflogeion, asiantau neu gontractwyr yr Adran Gwaith a Phensiynau’.

12.14. mae ‘UC’ yn golygu Credyd Cynhwysol a ddarperir yn unol â Rheoliadau Credyd Cynhwysol 2013

13. Gall unrhyw gyfathrebiadau ynghylch yr ymchwiliad a'r asesiad hwn gael eu hanfon yn gyfrinachol gan yr Ysgrifennydd Gwladol i gyfeiriad e-bost sydd i'w ddarparu gan y Comisiwn.

14. Gellir cyfeirio unrhyw ymholiadau gan y wasg neu'r cyfryngau at media@equalityhumanrights.com

15. Ni fydd y Comisiwn yn gallu ymateb i gyflwyniadau neu gwestiynau gan y cyhoedd am yr ymchwiliad a'r asesiad. Gellir darllen gwybodaeth am bwy y byddwn yn eu gwahodd i roi tystiolaeth i’n hymchwiliad a’n hasesiad, a sut y byddwn yn casglu’r dystiolaeth honno yma.