Mae rheoleiddiwr cydraddoldeb Prydain wedi lansio ymchwiliad i’r Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau dros bryderon am driniaeth rhai hawlwyr budd-daliadau anabl.
Mae’r ymchwiliad wedi’i lansio gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (EHRC) oherwydd amheuon y gallai Ysgrifenyddion Gwladol olynol fod wedi torri cyfraith cydraddoldeb yn eu rolau fel Gweinidog sy’n gyfrifol am yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP).
Ffocws yr ymchwiliad fydd a yw’r Adran Gwaith a Phensiynau wedi methu â gwneud addasiadau rhesymol ar gyfer pobl anabl ag anableddau dysgu neu gyflyrau iechyd meddwl hirdymor yn ystod penderfyniadau asesu iechyd.
Ochr yn ochr â’r ymchwiliad, bydd yr EHRC hefyd yn asesu a yw’r Ysgrifennydd Gwladol wedi methu â chydymffurfio â rhwymedigaethau Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus (PSED). Mae'r rhwymedigaethau hyn yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff sector cyhoeddus fel yr Adran Gwaith a Phensiynau ystyried cydraddoldeb ac atal gwahaniaethu yn eu gweithrediadau o ddydd i ddydd. Bydd yr EHRC yn asesu cydymffurfiaeth yr adran â'r ddyletswydd wrth ddatblygu, gweithredu a monitro canllawiau polisi sy'n ymwneud â phenderfyniadau asesu iechyd.
Dywedodd y Farwnes Kishwer Falkner, Cadeirydd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol:
“Rydym yn bryderus iawn am y ffordd y mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn trin rhai hawlwyr budd-daliadau anabl. Rydym yn amau y gallai adran yr Ysgrifennydd Gwladol fod wedi torri cyfraith cydraddoldeb. Rydym wedi penderfynu bod angen i ni gymryd y camau cryfaf posibl a dyna pam rydym wedi lansio'r ymchwiliad hwn.
“Mae’r DWP yn gyfrifol am gymorth hanfodol y mae llawer o bobl anabl yn dibynnu arno, gan gynnwys Taliadau Annibyniaeth Bersonol, Lwfans Cyflogaeth a Chymorth a Chredyd Cynhwysol. Rhaid i fynediad at y cymorth hwnnw fod yn deg a rhaid iddo fodloni gofynion Deddf Cydraddoldeb 2010.
“ Bydd ein hymchwiliad, ochr yn ochr â’r asesiad PSED rydym hefyd yn ei gynnal, yn canfod a yw’r Adran Gwaith a Phensiynau a’r Ysgrifennydd Gwladol wedi torri cyfraith cydraddoldeb. Os ydynt, byddwn yn defnyddio ein pwerau cyfreithiol unigryw i'w dwyn i gyfrif.”
Cefndir a'r Camau Nesaf
Dechreuodd yr EHRC archwilio’r ffordd yr oedd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn trin rhai hawlwyr budd-daliadau yn 2021 ar ôl i bryderon difrifol gael eu codi, gan gynnwys achosion yn ymwneud â marwolaethau hawlwyr. Ar ôl archwilio’r dystiolaeth oedd ar gael, canfu’r EHRC fod angen cymryd camau pellach ac i ddechrau cyhoeddodd ei fwriad i lofnodi cytundeb cyfreithiol-rwym gyda’r Adran Gwaith a Phensiynau i fynd i’r afael â’i bryderon.
Nid yw’r EHRC bellach yn ystyried cynnig cytundeb ac mae wedi penderfynu cynnal ymchwiliad ffurfiol i sefydlu a yw’r Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau wedi cyflawni gweithredoedd anghyfreithlon o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae’r ymchwiliad yn dechrau heddiw.
Bydd disgwyl i’r Adran Gwaith a Phensiynau ddarparu gwybodaeth i ymchwilwyr y Comisiwn dros gyfnod yr ymchwiliad a’r asesiad PSED. Gofynnir i randdeiliaid megis elusennau anabledd rannu unrhyw wybodaeth berthnasol a all fod ganddynt gyda'r EHRC.
Mae chwythwyr chwiban sydd ar hyn o bryd neu sydd wedi gweithio i’r Adran Gwaith a Phensiynau ar asesiadau iechyd hefyd yn cael eu hannog i ddarparu tystiolaeth, gan gynnwys y rhai a allai fod wedi gweithio ar ran yr Adran Gwaith a Phensiynau i gontractwr preifat. Bydd yr holl dystiolaeth wedyn yn cael ei hadolygu i lywio canlyniadau ymchwiliad ac asesiad y Comisiwn.
