Nodyn cyngor ar gyfer y sector addysg uwch o achos cyfreithiol Prifysgol Bryste yn erbyn Abrahart

1. Myfyrwraig Ffiseg ym Mhrifysgol Bryste oedd Natasha Abrahart a gymerodd ei bywyd ei hun ym mis Ebrill 2018. Bu farw ar y diwrnod yr oedd i fod i roi cyflwyniad gerbron ei chyfoedion a darlithwyr. Roedd yn hysbys ei bod yn gymdeithasol bryderus ac roedd staff y brifysgol yn ymwybodol nad oedd wedi mynychu, neu wedi methu â siarad, mewn nifer o asesiadau llafar yn gynharach yn y flwyddyn academaidd honno. Nid oedd ganddi ddiagnosis wedi’i gadarnhau ond roedd o dan ofal y tîm argyfwng iechyd meddwl lleol oherwydd ei hiechyd meddwl, a oedd yn cynnwys pryder cymdeithasol, iselder, gorbryder a meddyliau a gweithredoedd hunanladdol. Roedd y brifysgol yn ymwybodol o hyn.

2. Roedd y brifysgol wedi ystyried gwneud addasiadau rhesymol ar gyfer Natasha a'i harchwilio trwy ddull gwahanol, ond nid oedd wedi cymryd camau i wneud hynny, na thrafod hyn gyda hi. Dywedodd ei bod wedi methu ag ymgysylltu â’i Wasanaeth Myfyrwyr Anabl, a fyddai’n asesu pa addasiadau rhesymol i’w rhoi ar waith. Roedd hefyd yn dadlau bod y dull asesu – asesiad llafar – yn safon cymhwysedd ac felly y tu allan i baramedrau Deddf Cydraddoldeb 2010.

3. Canfu'r llys nad oedd angen i'r darparwr addysg feddu ar wybodaeth ffurfiol am anabledd a'i effaith er mwyn cael dyletswydd i wneud addasiadau rhesymol. Ar yr amod bod ganddo wybodaeth adeiladol am effeithiau'r cyflwr, dylai allu canfod bod gan fyfyriwr anabledd. Nid yw ychwaith yn bosibl dadlau mwyach nad oedd darparwr addysg yn gwybod, neu na ellid yn rhesymol ddisgwyl iddo fod yn gwybod, am anabledd, fel amddiffyniad i honiad o fethiant i wneud addasiadau rhesymol. Mae hyn oherwydd bod y ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol yn ddyletswydd ragweladwy, sy’n golygu y dylai darparwyr fod wedi meddwl pa addasiadau y dylent eu gwneud i faterion sy’n effeithio ar bob myfyriwr, cyn dod yn ymwybodol o anabledd myfyriwr penodol.

4. Fodd bynnag, canfu’r llys, pan fo tystiolaeth o anabledd yn amlwg gan y myfyriwr ei hun, er enghraifft drwy ei ymddygiad neu ei iaith, fod gan y darparwr addysg wybodaeth am anabledd y myfyriwr. Gellir canfod felly bod y darparwr addysg wedi gwahaniaethu yn erbyn y myfyriwr ar sail ei anabledd.

5. Mae'r ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol yn cynnwys tri gofyniad sy'n gymwys pan fo person anabl o dan anfantais sylweddol o'i gymharu â pherson nad yw'n anabl. Mae’r tri gofyniad yn ymwneud â newid sut mae pethau’n cael eu gwneud, newid yr amgylchedd adeiledig i osgoi anfantais mor sylweddol a darparu cymhorthion a gwasanaethau ategol. Dim ond addasiadau “rhesymol” sy'n rhaid eu gwneud. Er enghraifft, os yw addasiad yn anymarferol iawn, yn rhy ddrud neu'n addasiad i safon cymhwysedd, nid oes rhaid ei wneud. Mae'r ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol yn rhagweladwy.

6. Ni all staff sy'n delio â myfyrwyr drosglwyddo'r ddyletswydd i ystyried addasiadau rhesymol i Wasanaeth Anabledd yn unig ond rhaid iddynt ystyried pa gamau y dylent eu cymryd mewn modd amserol, i sicrhau nad yw'r myfyriwr dan anfantais oherwydd ei anabledd.

7. Mewn perthynas â gwneud addasiadau rhesymol, mae’r hyn yr oedd y darparwr addysg yn ei wybod, neu y dylai fod wedi ei wybod, am anabledd myfyriwr, yn berthnasol i ba gamau y dylai fod wedi’u cymryd a pha mor rhesymol oedd y camau hynny. Mae “rhesymol” yn golygu o dan holl amgylchiadau’r achos a gall ystyried lefel wirioneddol gwybodaeth y darparwr addysg.

8. Anaml, os o gwbl, y bydd dulliau asesu, sef y modd neu’r modd y profir lefel gwybodaeth neu ddealltwriaeth neu allu myfyriwr i gwblhau tasg, yn gyfystyr â safon cymhwysedd. Felly anaml, os o gwbl, y byddant y tu allan i'r ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol. Mae safon cymhwysedd yn safon academaidd, feddygol neu safon arall a ddefnyddir at y diben o benderfynu a oes gan berson lefel penodol o gymhwysedd neu allu. Y cwestiynau allweddol ar gyfer penderfynu a yw rhan o asesiad yn safon cymhwysedd yw:

a. Pa sgil, cymhwysedd, lefel gwybodaeth neu allu sy'n cael ei fesur?

b. Pa safonau a ddefnyddir i benderfynu a yw myfyriwr wedi cyrraedd y lefel ofynnol o gymhwysedd neu allu?

c. Pa rannau o’r asesiad yw’r dull a ddefnyddir i brofi gallu’r myfyriwr i fodloni’r safonau yn (b)?

9. Ni fydd unrhyw wahaniaethu ar sail anabledd o dan a15 Deddf Cydraddoldeb 2010 os nad oedd y darparwr addysg yn gwybod ac na ellid yn rhesymol ddisgwyl iddo wybod bod y myfyriwr yn anabl. Mae hyn oherwydd nad oes unrhyw elfen ragweladwy i wahaniaethu ar sail anabledd.

Darllenwch y dyfarniad yma.

Gwybodaeth am anabledd a thystiolaeth ohono

10. Sicrhau bod yr holl brosesau a gweithdrefnau, yn ogystal ag arferion cyffredin (gan gynnwys academaidd, gweinyddol ac yn ymwneud â gwasanaethau ategol, er enghraifft llety) yn cydymffurfio â Deddf Cydraddoldeb 2010.

11. Sicrhau bod yr holl staff wedi'u hyfforddi ar eu dyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae hyn yn cynnwys staff academaidd, staff gweinyddol â rolau sy'n ymwneud â myfyrwyr, staff llety a chymorth ac aelodau o staff sy'n gyfrifol am fynd i'r afael ag apeliadau, cwynion a gweithdrefnau addasrwydd i astudio. Dylai hyn gynnwys cael eich hyfforddi ar y ddyletswydd i wneud addasiadau rhesymol cyn i asesiad llawn gan y Gwasanaeth Anabledd gael ei gynnal, mewn sefyllfaoedd brys neu ddifrifol.

12. Dylid hyfforddi staff sy'n ymwneud â myfyrwyr i adnabod symptomau argyfyngau iechyd meddwl a'u hyfforddi i wybod beth i'w wneud nesaf i gael cymorth i'r myfyriwr a chael gwared ar straen ychwanegol megis terfynau amser. Dylid atgoffa staff, os oes gan fyfyriwr gyflwr difrifol neu frys, y gellir gwneud addasiadau rhesymol heb ddiagnosis neu dystiolaeth feddygol neu arbenigol.

13. Gall myfyrwyr nad ydynt yn gymwys i gael Lwfans Myfyrwyr Anabl (DSA) fod yn anabl o hyd o dan y Ddeddf Cydraddoldeb ac efallai y bydd dyletswydd ar brifysgolion i wneud addasiadau rhesymol ar gyfer y myfyrwyr hynny, er enghraifft pan nad oes gan fyfyriwr ddiagnosis o anabledd wedi'i gadarnhau. Ychydig iawn o oblygiadau cost, os o gwbl, sydd i lawer o addasiadau rhesymol.

14. Lle nad oes gan fyfyriwr ddiagnosis o anabledd, ond bod staff yn pryderu bod y myfyriwr yn cael trafferth neu'n methu ag ymgysylltu, dylai staff gymryd camau i benderfynu a allai fod gan fyfyriwr anabledd ac a ddylid rhoi addasiadau rhesymol ar waith. Gall camau o’r fath gynnwys ystyried yr hyn y mae’r myfyriwr yn ei ddweud am ei anabledd neu gyflwr iechyd a sut mae’n cyflwyno wrth siarad â staff a chyfoedion. Gellir ystyried eu hymddygiad hefyd, er enghraifft, presenoldeb mewn darlithoedd, cyflwyno gwaith, ymwneud yn gyffredinol â chyrsiau a gweithgareddau eraill ac a oes anghysondebau rhwng modiwlau penodol neu fformatau asesu.

15. Rhoi gweithdrefnau galw cynyddol ar waith pan fydd staff yn methu â rhoi addasiadau rhesymol ar waith a bod asesiad ar fin digwydd. Dylai fod yn bosibl i staff neu fyfyrwyr roi'r gweithdrefnau hyn ar waith.

16. Sicrhau bod rhestr o addasiadau rhesymol cyffredin ar gael i staff academaidd yn ogystal â Gwasanaethau Anabledd. Gall hyn gynnwys addasiadau rhesymol cyffredin yn ôl math o nam. Dylai ganolbwyntio ar addasiadau rhesymol unigol ar gyfer myfyrwyr unigol yn ogystal ag addasiadau rhagweladwy ar gyfer grwpiau o fyfyrwyr.

17. Diwygio polisïau addasiadau rhesymol i sicrhau bod staff a myfyrwyr yn ymwybodol bod yn rhaid gwneud addasiadau rhesymol hyd yn oed pan nad yw myfyriwr wedi ymgysylltu â’r Gwasanaeth Anabledd, os oes angen brys neu ddifrifol i wneud hynny neu os yw amgylchiadau’r achos yn galw am hynny.

18. Diwygio polisïau addasiadau rhesymol i nodi'r broses i'w dilyn mewn sefyllfa o'r fath. Dylai hyn gynnwys pwy, os o gwbl, sydd angen cymeradwyo addasiad rhesymol, a'r broses ar gyfer rhoi gwybod bod addasiad o'r fath wedi'i wneud, gan gynnwys i'r myfyriwr.

19. Sicrhau bod y Gwasanaeth Anabledd yn gallu cyflawni ei ddyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 mewn modd rhesymol ac amserol. Os na chaiff addasiadau eu gwneud mewn modd amserol, ystyriwch ganiatáu i fyfyrwyr ailsefyll neu ailgyflwyno asesiadau heb wneud cais am apeliadau academaidd a rhoi cyhoeddusrwydd i’r polisi hwn i fyfyrwyr. Sicrhau bod y Gwasanaeth Anabledd hefyd wedi’i hyfforddi ar y dyletswyddau hynny ac ar sut i adnabod symptomau argyfwng iechyd meddwl, yn ogystal â sut i benderfynu ar addasiadau rhesymol priodol pan nad oes gan fyfyriwr dystiolaeth ffurfiol o’i anabledd.

Safonau cymhwysedd

20. Adolygu meini prawf y cwrs i wirio bod safonau cymhwysedd wedi'u diffinio'n glir, eu hesbonio a'u cyfiawnhau, ac nad yw dulliau asesu'n cael eu disgrifio'n anghywir fel safonau cymhwysedd.

21. Lle gosodir safonau cymhwysedd gan Gyrff Rheoleiddiol Proffesiynol a Statudol (PSRBau, er enghraifft y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth) dylai prifysgolion egluro i’r PSRBau mai’r safon cyrhaeddiad sy’n cael ei harchwilio, nid y dull asesu, neu fod y dull o asesu yn rhan allweddol o'r safon cymhwysedd.

22. Sicrhau bod staff academaidd sy'n gosod asesiadau yn gwybod pa agweddau ar eu prawf sy'n safonau cymhwysedd y mae'n rhaid eu bodloni, a pha agweddau yw'r dulliau asesu y gellir eu haddasu'n rhesymol.

23. Meddyliwch am sut y gellir addasu dulliau asesu i barhau i brofi'r cymwyseddau perthnasol wrth ddarparu ar gyfer anableddau ac yn ddelfrydol, llunio rhestr o fathau newydd o asesiadau i gynnwys anableddau penodol. Er enghraifft, ar gyfer amodau gorbryder, ystyriwch ganiatáu atebion ysgrifenedig trwy lwyfan negeseuon yn hytrach nag atebion llafar, cyflwyniadau i grŵp bach neu wyneb yn wyneb neu newid lleoliadau ac amseroedd i ddarparu ar gyfer addasiadau rhesymol. Bydd angen dulliau asesu eraill mwy perthnasol ar gyfer mathau eraill o anabledd.

24. Sicrhau bod staff apeliadau a chwynion academaidd yn cael eu hyfforddi i wahaniaethu rhwng safon cymhwysedd a dull asesu a herio'r defnydd o amddiffyniad y safon cymhwysedd lle bo'n briodol.

25. Lle mae safonau cymhwysedd yn briodol, eu hadolygu i sicrhau nad ydynt yn gwahaniaethu'n anuniongyrchol. Er enghraifft, gall gofyniad i bob myfyriwr mecaneg ceir newid teiar mewn 10 munud fod yn safon cymhwysedd, ond gall fod yn wahaniaethol anuniongyrchol tuag at fyfyrwyr ag anabledd corfforol sy'n gysylltiedig â deheurwydd llaw. Byddai angen i'r darparwr addysg allu dangos bod y terfyn amser yn ddull cymesur o gyflawni nod cyfreithlon i sicrhau nad yw'r safon yn gwahaniaethu'n anuniongyrchol.