Mae’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (CCHD) heddiw wedi rhybuddio am ganlyniadau diffyg gweithredu parhaus gan lywodraethau wrth fynd i’r afael â phroblemau a wynebir gan bobl anabl.
Mewn adroddiad newydd a gyflwynwyd i’r Cenhedloedd Unedig (CU), mae’r CCHD yn rhybuddio bod llawer o bobl anabl yn parhau i wynebu gwahaniaethu yn y DU, ac mae’r sefyllfa’n parhau i waethygu, yn enwedig yng ngoleuni’r pwysau presennol o ran costau byw.
Wedi’i gynhyrchu ar y cyd â chyrff cydraddoldeb eraill a sefydliadau hawliau dynol cenedlaethol (NHRIs) ym Mhrydain a Gogledd Iwerddon, mae’r adroddiad yn dilyn ymchwiliad gan y Cenhedloedd Unedig yn 2016 i gyflwr hawliau pobl anabl yn y DU, ac ar ôl hynny cyhoeddodd y Cenhedloedd Unedig restr o 11 argymhellion i lywodraeth y DU amddiffyn hawliau pobl anabl. Cynhaliwyd yr ymchwiliad hwn o dan Brotocol Dewisol y Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau (CRPD).
Mae’r adroddiad diweddaraf hwn yn asesu i ba raddau y mae argymhellion blaenorol y CU wedi’u rhoi ar waith. Mae’n dangos, er gwaethaf cynnydd cyfyngedig neu rywfaint o gynnydd mewn rhai meysydd, ein bod yn siomedig o weld dim cynnydd yn erbyn rhai argymhellion eraill. Er bod ymrwymiadau i fynd i'r afael â rhai materion wedi'u gwneud, mae camau gweithredu wedi'u gohirio neu nid ydynt yn mynd yn ddigon pell.
Daw adroddiad y Comisiwn i'r casgliad, wrth i’r argyfwng costau byw ddyfnhau, bod llawer o’r argymhellion a wnaed yn 2016 hyd yn oed yn fwy perthnasol nawr, gyda dros hanner y bobl anabl yn cael trafferth talu eu biliau ynni yn 2022. Mae pobl anabl hefyd yn aml yn wynebu amseroedd aros hir rhwng gwneud cais am a derbyn budd-daliadau, ac maent yn fwy tebygol o ddefnyddio banciau bwyd na phobl nad ydynt yn anabl.
Mae’r CCHD wedi pwysleisio’r perygl o fethiant parhaus gan lywodraethau’r DU a Chymru i wneud y diwygiadau angenrheidiol, gan gynnwys mynd i’r afael â phroblemau gyda’r system les, ymgysylltiad gwael â phobl anabl a’u sefydliadau mewn sawl rhan o’r DU, a gwasanaethau cyhoeddus annigonol ar gyfer pobl anabl, gan eu gadael mewn mwy o berygl o dlodi, camdriniaeth ac iechyd gwael.
Dywedodd Kishwer Falkner, Cadeirydd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol:
“Ochr yn ochr â chyrff hawliau dynol a chydraddoldeb eraill ym Mhrydain a Gogledd Iwerddon, rydym yn annog y llywodraethau yn Llundain a Chaerdydd i fynd i’r afael â’r problemau a wynebir gan bobl anabl a gweithredu i fynd i’r afael ag argymhellion y Cenhedloedd Unedig o 2016 ymlaen.
“Rhaid i bobl anabl gael eu trin ag urddas, parch a thegwch. Rhaid mynd i’r afael â’r argymhellion a wnaed flynyddoedd yn ôl os yw bywydau pobl anabl i wella.”
Nodiadau i olygyddion
- Mae Mecanwaith Annibynnol y Deyrnas Unedig (UKIM) wedi cynhyrchu’r adroddiad tystiolaeth hwn. Mae UKIM yn cynnwys y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (CCHD), Comisiwn Cydraddoldeb Gogledd Iwerddon (ECNI), Comisiwn Hawliau Dynol Gogledd Iwerddon (NIHRC) a Chomisiwn Hawliau Dynol yr Alban (SHRC). Mae’r pedwar sefydliad yn cydweithio i gwmpasu eu gwahanol fandadau awdurdodaethol yn y DU, a adlewyrchir yn yr adroddiad hwn.
- Yn ôl y gyfraith, mae UKIM yn gyfrifol am hyrwyddo, diogelu a monitro gweithrediad UNCRPD ar draws y DU.
- Canfu adroddiad pellach gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar ddiwygiadau treth a lles yn 2018 y byddai diwygiadau’r llywodraeth yn cael effaith negyddol anghymesur ar sawl grŵp gwarchodedig, gan gynnwys pobl anabl, rhai grwpiau ethnig, a menywod.
- Y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yw corff cydraddoldeb cenedlaethol Prydain ac mae wedi ennill statws 'A' fel Sefydliad Hawliau Dynol Cenedlaethol (NHRI) gan y Cenhedloedd Unedig.
- Mabwysiadwyd y CRPD yn 2006. Ymunodd y DU ag ef yn 2009.
- Fel rhan o’r CRPD, cytunodd y DU i amddiffyn a hyrwyddo hawliau pobl anabl, drwy ddileu gwahaniaethu ar sail anabledd, galluogi pobl anabl i fyw’n annibynnol, sicrhau bod y system addysg yn parhau i fod yn gynhwysol, a bod amddiffyniadau hawliau dynol yn atal pobl anabl rhag wynebu camfanteisio, trais a chamdriniaeth.
- Cynhaliwyd yr ymchwiliad o dan Erthygl 6 o Brotocol Dewisol y CRPD, y mae'r DU hefyd wedi cytuno i'w ddilyn. Roedd yr ymchwiliad hwn yn canolbwyntio'n bennaf ar hawliau pobl anabl i fyw'n annibynnol; safon byw a diogelwch cymdeithasol; a gwaith a chyflogaeth.
- Gwnaeth adroddiad yr ymchwiliad 11 o argymhellion yn ymwneud â hawliau pobl anabl i fyw'n annibynnol; safon byw a diogelwch cymdeithasol; a gwaith a chyflogaeth. Mae’r argymhellion hyn yn rhychwantu llawer o faterion allweddol – o ymgysylltu rhwng llywodraethau a phobl anabl, i fynediad at gyfiawnder, diwygio lles ar sail hawliau a chyfathrebu hygyrch.
- Mae UKIM wedi asesu pob argymhelliad ac wedi nodi, er bod rhywfaint o gynnydd wedi'i wneud mewn rhai meysydd, mai cynnydd cyfyngedig neu ddim cynnydd a wnaed yn erbyn llawer o argymhellion. Y rhestr lawn o asesiadau yw:
- Argymhelliad (a) asesiad effaith cronnol: dim cynnydd
- Argymhelliad (b): diwygio lles ar sail hawliau: cynnydd cyfyngedig
- Argymhelliad (c): deddfwriaeth a newid polisi: rhywfaint o gynnydd
- Argymhelliad (d): cyllidebau cyhoeddus: rhywfaint o gynnydd
- Argymhelliad (e): cyfathrebu hygyrch: peth cynnydd
- Argymhelliad (f): mynediad at gyfiawnder: dim cynnydd
- Argymhelliad (g): ymgynghori ac ymgysylltu'n weithredol â phobl anabl a'u sefydliadau cynrychioliadol: rhywfaint o gynnydd
- Argymhelliad (h): lleihau stereoteipiau negyddol a gwahaniaethol: ychydig o gynnydd
- Argymhelliad (i): ystyried pobl anabl sydd mewn perygl wrth weithredu polisïau a rhaglenni: cynnydd cyfyngedig
- Argymhelliad (j): sefydlu mecanweithiau a dangosyddion i fonitro effaith: dim cynnydd
- Argymhelliad (k): ymateb o dan brotocol dewisol: peth cynnydd
- Anfonodd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol lythyr at y Gweinidog dros Fenywod a Chydraddoldeb ar ran UKIM ym mis Awst 2023, yn tynnu sylw at ein hasesiadau ac yn nodi ein siom bod Llywodraeth y DU wedi gohirio cymryd rhan yn y broses tan 2024.