Atal gwahaniaethu ar sail gwallt mewn ysgolion

Ar gyfer pwy mae'r dudalen hon?

Arweiniad anstatudol yw hwn.

Mae ar gyfer cyrff llywodraethu, byrddau ymddiriedolaethau academi, awdurdodau addysg ac arweinwyr ysgol ym mhob ysgol yng Nghymru, Lloegr a'r Alban.

Yn y canllaw hwn, defnyddir y term 'ysgol' er hwylustod i gyfeirio at unrhyw un sydd â dyletswyddau o dan y Ddeddf Cydraddoldeb.

Mae’r canllawiau hyn yn rhan o becyn o adnoddau sydd wedi’u cynllunio i helpu arweinwyr ysgol i feithrin amgylchedd cynhwysol drwy sicrhau nad yw eu polisïau, lle maent yn eu datblygu a’u hadolygu, yn wahaniaethol. Mae ein hadnoddau eraill yn cynnwys:

• offeryn gwneud penderfyniadau
• esboniwr fideo ac astudiaeth achos

Mae'r arweiniad hwn yn berthnasol i bob math o wahaniaethu ar wallt, er ei fod yn canolbwyntio ar hil oherwydd yr effaith anghymesur ar ddisgyblion o grwpiau hiliol penodol.

Cefndir

Mae ein hymgysylltiad â rhanddeiliaid a'u hymchwil wedi dangos bod gwahaniaethu sy'n ymwneud â gwallt neu steiliau gwallt yn effeithio'n anghymesur ar ddisgyblion o grwpiau hiliol penodol. Mae hyn yn aml oherwydd y ffordd y mae rhai rheolau ysgol yn ymwneud â gwallt neu steiliau gwallt yn cael eu dylunio a'u gweithredu. Gallai rheolau o’r fath gael eu hymgorffori mewn polisïau gwisg ysgol neu ymddygiad neu fod yn bolisïau annibynnol sy’n ymwneud â gwallt neu steiliau gwallt.

Mae hwn yn faes lle rydym wedi ariannu achosion llys fel rhan o’n Cynllun Cymorth Cyfreithiol i fynd i’r afael â gwahaniaethu mewn addysg.

Mae hefyd wedi’i gydnabod yn Prydain Gynhwysol: ymateb y llywodraeth i’r Comisiwn ar Gwahaniaethau Hiliol ac Ethnig fod rhai disgyblion Duon yn cael eu gwahaniaethu oherwydd eu gwalltiau.

Gall gwahaniaethu yn erbyn disgyblion mewn perthynas â’u gwallt neu oherwydd eu gwallt gael effaith negyddol ar iechyd meddwl a lles disgyblion. Gan fod gan ysgolion rwymedigaeth diogelu i amddiffyn disgyblion rhag gwahaniaethu ar sail hil a bwlio, mae'n arfer da i ysgolion fuddsoddi mewn datblygiad proffesiynol a hyfforddiant ar gyfer staff yn y maes hwn.

Anogir ysgolion i ddefnyddio'r adnoddau sydd ar gael ar y dudalen hon i gefnogi eu hymdrechion i atal gwahaniaethu ac aflonyddu sy'n ymwneud â gwallt.

Un o’r ffyrdd y gall ysgolion atal gwahaniaethu yw drwy adolygu eu polisïau a’u harferion i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â Deddf Cydraddoldeb 2010. Mae’n bosibl y bydd gan rai ysgolion bolisïau neu reolau penodol sy’n ymwneud â gwallt neu steiliau gwallt sy’n gwahaniaethu’n anuniongyrchol yn erbyn disgyblion â nodweddion gwarchodedig penodol, er enghraifft:

• hil
• crefydd neu gred
• rhyw
• anabledd
• cyfeiriadedd rhywiol
• ailbennu rhywedd.

Gall gwahaniaethu anuniongyrchol ddigwydd pan fydd ysgol yn defnyddio polisi neu arfer sy’n ymddangos yn niwtral sy’n rhoi disgyblion sy’n rhannu nodwedd warchodedig (er enghraifft, hil) dan anfantais o gymharu â disgyblion nad ydynt yn rhannu’r nodwedd honno.

Mae polisïau o'r fath yn debygol o wahaniaethu'n anuniongyrchol oni bai y gall yr ysgol ddangos bod cyfiawnhad gwrthrychol dros y polisi fel ffordd gymesur o gyflawni nod cyfreithlon.

I gael gwybodaeth fanylach am beth yw gwahaniaethu anuniongyrchol, gweler paragraffau 5.20 – 5.39 o'n Canllawiau Technegol i Ysgolion yn Lloegr a pharagraff 5.25 o'n Canllawiau Technegol i Ysgolion yr Alban.

Rydym yn defnyddio dau fath o enghraifft i helpu i egluro’r canllaw hwn.

At ddibenion y canllaw hwn, mae enghreifftiau o gyfraith achosion yn achosion cyfreithiol go iawn yn ymwneud â gwahaniaethu ar sail gwallt. Mae ‘enghreifftiau o arfer da’ yn enghreifftiau sy’n dangos sut y gall ysgolion wella eu polisïau a’u harferion i osgoi gwahaniaethu anuniongyrchol.

Gall steiliau gwallt a wisgir oherwydd arferion diwylliannol, teuluol a chymdeithasol fod yn rhan o darddiad ethnig disgybl ac felly maent yn dod o dan nodwedd warchodedig hil.

Mae polisi ysgol sy'n gwahardd steiliau gwallt penodol a fabwysiadwyd gan grwpiau hiliol neu grefyddol penodol, heb y posibilrwydd o unrhyw eithriadau ar sail hil neu grefyddol, yn debygol o fod yn wahaniaethu anuniongyrchol anghyfreithlon ar sail hil neu grefydd neu gred. Mae hyn yn cynnwys steiliau gwallt fel (ond heb fod yn gyfyngedig i): gorchuddion pen, gan gynnwys gorchuddion pen seiliedig ar grefydd a gorchuddion pen treftadaeth Affricanaidd, plethi, cloeon, troeon, rhesi corn, plethi, pylu croen a steiliau gwallt Affro naturiol.

Mae'n ofynnol i ysgolion (ac eithrio ysgolion annibynnol/preifat) roi sylw dyledus i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus. Fel rhan o hynny, mae’n arfer da i ysgolion ddarparu hyfforddiant i staff ar yr angen i feithrin cysylltiadau da a dileu gwahaniaethu anghyfreithlon ac aflonyddu sy’n ymwneud â gwallt er mwyn i staff ddeall a chefnogi cydymffurfiaeth â’r ddyletswydd.

Gall ysgolion feithrin cydraddoldeb trwy gydol y flwyddyn trwy drefnu ystod o weithgareddau sy'n cynnwys modelau rôl Du ac sy'n dathlu gwallt Affro-gwead, er enghraifft.

Wrth ddrafftio neu adolygu polisi eich ysgol, gallwch hefyd ddefnyddio ein hofferyn gwneud penderfyniadau i helpu i ddileu unrhyw wahaniaethu posibl yn ymwneud â gwallt.

Mwy o adnoddau

The Equality Act 2010 and schools: departmental advice for school leaders, school staff, governing bodies and local authorities (Adran Addysg Llywodraeth y DU)

School uniforms: guidance for schools (Adran Addysg Llywodraeth y DU)

Statutory school uniform guidance consultation (Llywodraeth yr Alban)

Gwisg ac ymddangosiad ysgol: canllawiau polisi i gyrff llywodraethu (Llywodraeth Cymru)